تلخی مهاجرت از شب یلدا تا ارتفاع پست

ماهنامه سپیده دانایی – سعید بی نیاز*: تصویری که ما از یک پدیده در فیلم ها و سریال ها می بینیم، روی ذهنیت ما از آن پدیده تاثیر زیادی می گذارند، مخصوصا وقتی پای پدیده هایی میان باشد که ما تجربه مستقیمی از آن نداریم.

مهاجرت یکی از این پدیده هاست. مهاجرت و سفر همیشه موضوع جذاب و دراماتیکی در ذهن خیلی از فیلمسازان ایرانی بوده است. از فیلم «از کرخه تا راین» حاتمی کیا گرفته تا بیشتر فیلم های اصغر فرهادی درباره رفتن و پدیده های قبل و بعد از رفتن است.

تصویری که از مهاجرت در فیلم های ایرانی نشان داده می شود ذره ذره تغییر کرده است اما چیزی که این وسط ثابت مانده، یک تلخی همیشگی است. این نگاه تلخ را با هم ورق می زنیم.

از کرخه تا راین

ابراهیم حاتمی کیا/ 1371

این فیلم داستان رفتن سعید برای معالجه است. او خودش نمی ماند اما دو گروه از مهاجران را می بیند. خواهرش لیلا که با یک مرد آلمانی ازدواج کرده و فرزندی به نام یونس دارد. او ظاهرا زندگی آرامی دارد و ورود سعید فقط بخشی از فرهنگ ایران مثلا روی زمین نشستن را به یونس منتقل می کند. در مقابل همرزم سعید که پناهنده آلمان شده است، زندگی تلخی دارد. او دچار یک مهاجرت اجباری شده است.آدم برفی

داود میرباقری/ 1372

این فیلم جنجالی، نگاهی اجتماعی البته با زبان کمدی به مهاجرت داشت. عباس خاکپور (با بازی اکبر عبدی) سودای رفتن به ینگه دنیا را دارد و می خواهد از ترکیه ویزای آمریکا بگیرد. او برای مهاجرت حاضر است لباس زنانه بپوشد. آدم برفی روایت مهاجرت به هر قیمتی است.آواز قو

سعید اسدی/ 1379

آواز قو یکی از تلخ ترین فیلم ها درباره مهاجرت است. پیمانه فدایی (با بازی بهرام رادان) با اینکه از تصمیم پدرش برای فرستادن او به خارج از کشور ناراضی است، در نهایت در مرز ایران و ترکیه تیرباران می شود. آواز قو روایت کسانی است که به خاطر محدودیت های اجتماعی ناسالمی که خانواده ها به وجود می آورند، به عنوان فرار، مهاجرت را انتخاب می کنند.شب یلدا

کیومرث پوراحمد/ 1380

در شب یلدا، حامد (محمدرضا فروتن)، زن و فرزندش را به خارج از کشور می فرستد اما متوجه می شود همسرش به او خیانت کرده است. شب یلدا داستان مهاجرت نسنجیده و تاثیر مهاجرت بر اعضای دیگر خانواده اصلی است.ارتفاع پست

ابراهیم حاتمی کیا/1381

ارتفاع پست که اتفاقا اصغر فرهادی آن را نوشته، بر اساس یک داستان واقعی ساخته شد. مردی به نام جاسم در این فیلم حاضر است به خاطر مهاجرت هواپیماربایی کند اما ناکام می ماند. ارتفاع پست داستان مردی است که به خاطر شرایط سخت و رویایی که از مهاجرت در ذهنش پرورانده، حتی جان خود و خانواده اش را به خطر می اندازد.مینای شهر خاموش

امیر شهاب رضویان/1385

دکتر بهمن پارسا پس از سی و سه سال از آلمان به ایران برمی گردد. با یکی از دوستان قدیمی پدرش (پیرمردی به نام قناتی با بازی عزت الله انتظامی)، به زادگاهشان (بم) می روند. دکتر پارسا در پی یافتن عشق گمشده اش، مینا در بم می گردد و رابطه اش تدریجا با قناتی عمیق تر می شود.

مینای شهر خاموش پدیده نوستالژی بعد از مهاجرت و وصل بودن به ریشه های فرهنگ اصلی را به خوبی نشان می دهد.

آینه های روبرو

نگار آذربایجانی/1388

آینه های روبرو تنها فیلم ایرانی با موضوع اختلال هویت جنسی است. اختلالی که مبتلایان به آن جنسیت ذهنی شان با جنسیت فیزیولوژیک شان متفاوت است. فیلم داستان انگ های اجتماعی و محدودیت های خانوادگی مردی است که در کالبدی زنانه، زندگی می کند. فشارهایی که در نهایت باعث مهاجرت قهرمان داستان می شود. مهاجرتی که به اجبار انجام می شود اما قهرمان داستان را به آرامش می رساند.جدایی نادر از سیمین

اصغر فرهادی/1389

جدایی نادر از سیمین یکی از واقع گرایانه ترین فیلم ها درباره مهاجرت است. سیمین می خواهد مهاجرت کند اما نادر همسرش نمی خواهد از ایران خارج شود. پدر نادر مریض است و او نمی خواهد پدرش را رها کند. ترمه دختر نادر و سیمین باید در یک انتخاب سخت ماندن پیش پدر یا رفتن با مادر را انتخاب می کند. سختی تصمیم گیری در مورد مهاجرت در این فیلم به خوبی نشان داده شده است. پایان فیلم باز است و ما نمی دانیم که در نهایت ترمه چه تصمیمی می گیرد و سوال باز مهاجرت بی پاسخ در ذهن مخاطب می ماند.بغض

رضا درمیشیان/1390

فیلم جنجالی بغض مستقیم به مهاجرت می پردازد. حامد (بابک حمیدیان)، یک پسر جوان گرافیتی کار ایرانی است که سال ها در ترکیه زندگی می کند و درگیر یک رابطه عاطفی با ژاله (باران کوثری) می شود. آنها منتظر گرفتن پناهندگی و رفتن به اروپا هستند و در آخرین ساعت های حضورشان در استانبول می خواهند از مغازه عموی حامد سرقت کنند. بعض با وجود همه ضعف های سینمایی، از این جنت فیلم مهمی در مورد مهاجرت است که تصویر کارت پستالی ما از استانبول و مهاجرت را با هم فرو می ریزد.گذشته

اصغر فرهادی/1392

گذشته یک فیلم بین المللی درباره مهاجرت است. داستان رابطه های چند ساله و پشت سر هم عاطفی که مارین با مردهایی از فرهنگ های متفاوت برقرار می کند. یکی از این مردها احمد (علی مصفا)، یک مرد ایرانی است. او شوهر دو مارین است. احمد به خاطر اختلاف با مارین و دلایلی که ما نمی دانیم به ایران برگشته و حالا دوباره به دعوت مارین به فرانسه آمده است.

در حاشیه روایت داستان، ما با مشکلات و زندگی مهاجران کشورهای دیگر مثل سمیر یا زنی که به کار سیاه در اتوشویی مشغول است و فرزندانی که نسل دوم مهاجرت هستند آشنا می شویم. این فیلم یک نگاه به روز و واقعی از مهاجرت به ما نشان می دهد، ضمن این که این فیلم به ما می گوید با تغییر مکان هم نمی توانیم از گذشته رها شویم.

ملبورن

نیما جاویدی/ 1392

ملبورن آشناترین و به روزترین تصویر از مهاجرت را نمایش می دهد. چت کردن با میزبانی ایرانی در استرالیا، انجام دادن آخرین هماهنگی ها قبل از پرواز و شوق و استرس در هم قبل از مهاجرت در این فیلم تصویر شده اند. البته اتفاق تلخی که قبل از مهاجرت برای زوج اصلی فیلم می افتد، محور داستان است. وجود یک فرزند مرده در خانه آن هم چند ساعت قبل از رفتن که می تواند همه برنامه های رفتن را به هم بریزد.

انتخابی که در نهایت زوج جوان می گیرند به خوبی نشان می دهد که شوق مهاجرت این سال ها، حتی می تواند اخلاق را دور بزند.

*کارشناس ارشد روانشناسی بالینی