آشنایی با هنر پخل بافی

پخل بافی، هنر زنان سرزمین خورشید و کویر

در خراسان نوع دیگری از سبدبافی رواج دارد که به زمان محلی پخل بافی گویند. مواد اولیه آن از ساقه گندم تهیه می‌شود.

مراحل کار:
بدین گونه که هنگام برداشت گندم‌، خوشه‌ی گندم را با ساقه آن درو کرده، قسمت بند خوشه را که دارای دانه‌های گندم است جدا می‌کنند ‌. قسمت بدون بند جهت بافت سبد بکار می‌رود‌. باید پوست رویی ساقه را کنده و ساقه‌ها را به مدت 48 ساعت در آب قرار می‌دهند تا کاملاً نرم‌، ‌انعطاف پذیر و آماده برای بافت گردد .

برای شروع بافت دو ساقه گندم را در دست گرفته که اصطلاحاً « تو » نامند‌. ساقه‌ی دیگری که «‌ساقه‌پیچ‌» گفته می‌شود‌، در وسط تو قرار داده و شروع به پیچاندن دور ‌توها می‌نمایند‌. به اندازه‌ای آن را می‌پیچند که با تا دادن آن یک دایره کوچک تشکیل شود سپس بافت را خم کرده و توها همه زیر دست قرار می‌گیرند تا ‌فرم دایره‌ای کوچک مشخص شود.

برای بست زدن، ساقه‌پیچ را بعد از 3 دور پیچاندن ‌‌، ‌از زیر سوراخ ردیف قبلی‌ عبور داده و به روی کار آورده ، دوباره یک دور، دور« توها » پیچیده و از روی تک قلاب بوجود آمده بست می‌خورد و به زیر کار می‌رود. در این هنگام ساقه پیچ دوباره زیر کار قرار گرفته‌ و برای پیچاندن آماده می‌باشد . بنابراین با 3 دور پیچاندن یک بست زده می شود و بافت به همین صورت ادامه می‌یابد.

از مهمترین مراکز پخل بافی استان خراسان جنوبی است

زمانی که طول ساقه پیچ کوتاه می‌شود ‌، در قسمت بست ،‌ ساقه‌پیچ کوتاه را به توها داده و ساقه جدید را در قسمت پشت بست قلاب کرده و شروع به پیچاندن می‌کنیم . به همین ترتیب دسته‌ی توها را حول مرکز دور داده و با پیچاندن‌ بافتنی دور توها و بست زدن، کف محصول به اندازه‌ی دلخواه در می‌آید. برای ایجاد دیواره ‌، پس از کامل شدن کفی ، دسته‌ی تو را روی ردیف کناره‌ی کفی قرار داده و بافت را ادامه می‌دهیم . به طوری که توها به صورت فنری روی هم قرار گیرند و دیواره‌ی محصول به ارتفاع دلخواه برسد.

جهت کور کردن انتهای بافت به جای یک بست 2 بست خورده و ساقه پیچ به داخل بافت می‌رود. برای محکم شدن بافت می توان به قسمت کور شده‌، پارچه دوخت.

گاهی اوقات‌، برای تزیین سبد از کامواهای الوان استفاده می‌کنند بدین ترتیب که 1 یا 2 سانت از ساقه را بوسیله کاموا می‌پوشانند و از ساقه تزئین شده به عنوان ساقه پیچ استفاده می‌شود به نحوی که قسمت کاموایی روی کار قرار گیرد. همچنین در بعضی از سبدها برای تزیین بیشتر ، لبه سبد بصورت زیگزاک بافت می‌‌شود . بدین ترتیب که دور دسته‌ای از تو را ساقه پیچ پیچیده و با دست به حالت زیگزاک فرم داده و به لبه‌ی محصول متصل می‌کنند.

مراکز بافت‌:
بطور کلی از قدیم الایام د‌ر هر جایی که گندم کشت می‌شده‌ ، ‌مردم آن منطقه با این نوع سبد آشنایی کامل داشته و بافت آن را انجام می‌داده‌اند . هم اکنون این هنر در حال منسوخ شدن می باشد ، تنها افراد مسن با آن آشنا هستند ‌. از مهمترین مراکز پخل بافی استان خراسان جنوبی می‌توان به بخش خضری شهرستان قاینات و تعدادی از روستاهای شهرستان سرایان از جمله : چرمه ، خاور و سراب اشاره نمود . 

برای بافت سبـد در بیرجند‌ معمولاً از شاخه‌های نازک درخت استفاده می‌شود‌ که اکثـراً از چـوب « بیدمشک‌»  و همچنین چوب «‌سرخ بید‌»  است که بدون گل و میوه می‌باشد . سبـدهای تهیه شده از بیدمشک، به زبان محلی به سبدهای سفترک ( سفتوک) معروف است‌.
منبع:tebyan.net