کارگرهایی که قهرمان فیلم ها شدند

روزنامه هفت صبح – مرجان فاطمی: سینمای کارگری، این تعریف گسترده ای است که البته کارشناسان بر سر جزییات آن اختلاف نظر دارند. در این پرونده هم روی گزارش ما نه پرداختن به تعریف است و نه برشمردن وجوه افتراق و اشتراک میان دیدگاه کارشناسان. به این هم کاری نداریم که چرا اصطلاح (ژانر؟) سینمای کارگری در جغرافیای سینمای ایران گسترده نیست و فیلم های زیرمجموعه آن کم هستند و دز دهه شصت تاکنون رفته رفته معدود شده اند.

مناسبت تدوین این پرونده اکران فیلم خداحافظی طولانی است. با فرزاد موتمن در این باره گفتگو کرده ایم و برای تکمیل بحث، هشت فیلمی که قشر کارگر قهرمان اصلی شان بوده را مورد بررسی قرار داده ایم. اگر دایره را گسترده تر می دیدیم فیلم های دیگری در این فهرست گنجانده می شد؛ نمونه تازه استراحت مطلق عبدالرضا کاهانی و گینس محسن تنابنده است که قهرمان هایشان را از قشر کارگر انتخاب کرده و به شکلی عریان موقعیت شان در تهران سال 93 را به چالش کشیده اند. فیلم های زیادی هم هستند که در کنار داستان اصلی گریزی به طبقه کارگر زده اند و می زنند. این آثار انتخاب ما است.

گروهبان / 69

* کارگردان: مسعود کیمیایی

* بازیگر نقش کارگر: گلچهره سجادیه

* کارکرد دراماتیک نقش: در گروهبان منظور مسعود کیمیایی پرداختن مستقیم به طبقه کارگر نیست. اصل حرف چیز دیگری است، فیلم کنایه های پررنگی به دوران پساجنگ دارد. پس همسر گروهبان انتخاب درست و به قاعده ای است برای نشان دادن این وضعیت ناجوانمردانه. او مردانه در کارگاه تعویض روغنی برادرش مشغول به کار است. طبعا در این فضا نشانه هایی از فضای دهه شصت کشور شاهدیم اما کلیت فیلم در نهایت به سمت دیگر می رود و گروهبان بازنشسته ارتش سوژه می شود و متعاقب آن همان دغدغه های جناب کیمیایی؛ یعنی مردانگی و مردانه جنگیدن برای احقاق حق.نیاز / 70

* کارگردان: علیرضا داودنژاد

* بازیگر نقش کارگر: علی سوری

* کارکرد دراماتیک نقش: ظاهر فیلم نیاز و سرنوشت آدم هایش تلخ است اما در نهایت و با نتیجه ای که می گیرد فیلم را به اثری شریف تبدیل می کند. نیاز یکی از بهترین فیلم هایی است که در آن کارگر نقش اصلی و محوری دارد. داستان فیلم در ساختمان سازی و چاپخانه می گذرد و در عین حال خانه و زندگی کاراکترها در قاب قرار می گیرد. فیلم نیاز به خوبی و بی پرده غم و شادی و سختی های کارگرها و از جمله کاراکتر نوجوانش علی که با فوت پدر، نان آور خانه شده را به تصویر کشیده است.یک بار برای همیشه/ 70

* کارگردان: سیروس الوند

* بازیگر نقش کارگر: خسرو شکیبایی

* کارکرد دراماتیک نقش: الوند با فیلم یک بار برای همیشه یکی از سوژه های داغ روز یعنی بحث مهاجرت روز افزون به ژاپن را انتخاب کرد. طبعا کسانی که جلای وطن می کنند قشر زیر متوسط و از طبقه کارگرند که سودای زندگی بهتر دارند، پس چه کسی بهتر از محمود نقاش؟ در این حین اما اتفاقات دیگری هم پیش می آید و او در حیص و بیص طلاق همسرش پی به بارداری او می برد. زنش را مجبور به سقط جنین می کند اما از عهده تامین مخارج آن هم برنمی آید. الوند به وضوح وضع نابسامان طبقه کارگر را تصویر کرد و بهترین فیلم پس از انقلابش را ساخت.روسری آبی / 73

* کارگردان: رخشان بنی اعتماد

* بازیگر نقش کارگر: فاطمه معتمد آریا

* کارکرد دراماتیک نقش: بی شک «روسری آبی» یکی از بهترین فیلم هایی است که در محیط مالک مزرعه گوجه فرنگی (عزت الله انتظامی) به اوست اما در کنار آن به خوبی به زندگی و معیشت کارگران پرداخت شده. نقش نوبر کردانی فراتر از یک فیلم در سینمای ما جلوه کرده و حالا نمادی است از زن های فداکار که به خاطر خانوده شان پا به پای مردان کار و فعالیت می کنند و در این راه ناملایمات را به جان می خرند.زیر پوست شهر / 79

* کارگردان: رخشان بنی اعتماد

* بازیگر نقش کارگر: گلاب آدینه

* کارکرد دراماتیک نقش: نمی توان گفت زیر پوست شهر فیلمی است درباره طبقه کارگری و مشکلات آنها در محیط کار. بنی اعتماد با گزینش طوبی (گلاب آدینه) و بنا نهادن داستانش بر پایه زندگی او قصد داشت به لایه های دیگر جامعه نقب بزند. از طریق اوست که ما پی به مشکلات خانواده های این طبقه می بریم؛ کار سیاسی را محک می زنیم، رنج و مشکلات و شکنندگی این طبقه را حس می کنیم و … بارزترین ویژگی فیلم قدرت طوبی به عنوان محور خانواده است که هرگز اجازه فروپاشی خانواده را در سخت ترین شرایط نمی دهد.آواز گنجشک ها / 86

* کارگردان: مجید مجیدی

* بازیگر نقش کارگر: رضا ناجی

* کارکرد دراماتیک نقش: مجید مجیدی کلا طبقه کارگر را خوب می شناسد و همیشه ردی ولو کمرنگ و ضعیف از آنها در آثارش یافت می شود. در آواز گنجشک ها او نقش اصلی فیلمش را به یک موتورسوار داد که از این راه امرار معاش می کند. او آدمی صاف و ساده است که با تمام توان برای تامین قوت یومیه خانواده اش تلاش می کند. گاهی وسوسه هایی برایش پیش می آید که هر آینه ممکن است او را از مسیر درستش دور کند اما در نهایت شرافتش بر وسوسه ها چیره می شود. آواز گنجشک ها تصویری زیبا از طبقه کارگر نشان داده.آتشکار / 86

* کارگردان: محسن امیریوسفی

* بازیگر نقش کارگر: حمید فرخ نژاد

* کارکرد دراماتیک نقش: آتشکار از معدود فیلم هایی است که داستان آن میان محیط کارگری و خانه قهرمان داستان در رفت و آمد است. پس در کنار دغدغه اصلی فیلم (مسئله وازکتومی که در آن سال ها همچنان شعار کشور برای کاهش جمعیت بوده) زندگی شخصی و عمومی کارگرهای ذوب آهن را شاهدیم. کارگردان البته به نقش اصلی فیلمش (فرخ نژاد) و دگر اتفاقت داستان رنگ و بویی از طنز بخشیده و آن را از تلخی صرف و احیانا شائبه توهین، نجات داده. آتشکار به خوبی موفق شده فضای زندگی این قشر را ایجاد کند و به باور مخاطب بنشاند.اینجا بدون من / 89

* کارگردان: بهرام توکلی

* بازیگر نقش کارگر: صابر ابر/ فاطمه معتمد آریا

* کارکرد دراماتیک نقش: توکلی به شکلی کاملا هوشمندانه از طبق کارگر در فیلمش استفاده کرده. در همان نمای اول با موقعیت مادر (معتمد آریا) و پسر خانواده (صابر ابر) آشنا می شویم. هیچ سنخیتی میان علاقه کاراکتر ابر (عشق به سینما) با شغلش در کارخانه نمی بینیم. مادر مدام با آدم های کارخانه سر دعوا دارد؛ با اینحال در همان نمای معرفی ابتدایی متوجه می شویم که مادر نه در لیست اخراجی ها است و نه جزو بازنشسته ها؛ کلا معلق است. این پا در هوایی و بلاتکلیفی حسی است که در فیلم جریان دارد و تا پایان مخاطب را رها نمی کند.