مراسم سنتی – چمر –

سرزمین ایلام با حوزه سیاسی فعلی به واسطه همجواری با استانهای همچون کرمانشاه،لرستان و خوزستان تنوعی از نژادها وگویشهای ایرانی را در خود جای داده است مردمانی که در این دیار می زیسته اند به مانند سایر مناطق همجوار  دارای فرهنگی قوی و آیینهای سنتی خاص خود بوده که گاهی از همسایگان خویش به عاریت گرفته و به آن رنگ و بوی محلی داده اند.

آیین سنتی (چمر) یکی از این رسوم محلی است که عده ای را عقیده بر آن است که ابتدا از لرستان وارد ایلام شده و رنگ و بوی محلی (کردی) گرفته است اجرای مراسم آیینی (چمر) در بین جامعه عشایری غرب کشور از ریشه های اعتقادی و برخاسته از متن مفاهیم ارزشی این قوم مایه می گیرد که برای تکریم و تجلیل نمودن از فقدان شخصیتها، انسانهای مصلح و خدا جو ، دلاور وشجاع ، متهور و مورد احترام اقشارمردم بر پا می شود .        

چمر نوعی مراسم ویژه سنتی و نمایش تصویری و عینی از آیین مرثیه ای و عزاداری محلی است که می توان آن را در  قلمرو تعزیه به شمار آورد. این سوگ-آواز پیشینه ای کهن دارد , با اساطیر آغاز دوره نوسنگی ارتباط می یابد که در ایران ، فینیقیه و اسکندریه این مراسم را بعد از برداشت گندم یعنی زمان خشکیدن گیاهان انجام می دادند.

مراسم چمر را به فاصله یک تا سه هفته بعد ازمرگ متوفی انجام می دهند و سبب این تاخیر آن است که صاحب عزا پیک هایی را به مناطق و اطراف می فرستد تا از طوایف و تیره های که با آنان ارتباط دارند برای شرکت در این مراسم دعوت به عمل آورند،برای انجام مراسم چمر احتیاج به انجام یک سری کارهای مقدماتی است که مهمترین آنها عبارتند از:

تدارک برگزاری مراسم چمر:
در زمانی که جوانی شجاع و یا فردی خوشنام دعوت حق را لبیک می گوید عشیره و طایفه او به فکر انجام چمر می افتند که بعد از تصمیم گیری،به جمع آوری ملزومات  آن می پردازند که به آن اصطلاحاً(خرج چمر) می گویند.

تعیین و انتخاب چمرگاه:
 انتخاب جایگاه و محل برگزاری مراسم و تعیین (چمرگاه)به اعتبار و نقش عمده آن در ایجاد جاذبه و معرفی هر چه باشکوهتر صحنه مراسم ارتباط دارد به نحوی که پس از خاتمه مراسم با بجای گزاردن علایم تصویری تا سالیان دراز این علایم ضامن و تداعی کننده خاطرات فرد متوفی است.

موعد و زمان برگزاری چمر:
پس از اتخاذ تصمیمات لازم در برگزای مراسم مراتب توسط افرادی که اصطلاحاً(پیک) می نامند به اطلاع طوایف و عشیره های دور و نزدیک جهت حضور و شرکت در مراسم چمر رسانیده می شود.

نحوه حضور و مشارکت در مراسم چمر:

مدعوین به مراسم در گروهای منظم با لباسهای تیره و سنتی که غالباً از ریش سفیدان و مردان و زنان میانسال طوایف و تیره های دور و نزدیک می باشند به صحنه مراسم وارد می شوند که هر گروه حامل کمکهای جنسی مرسوم و مخصوص به خود هستند این کمکها بیشتر شامل مواد غذای نظیر برنج،گوسفند،روغن،قند و حتی در مواردی هیزم است که در لیستی که توسط طایفه صاحب مراسم گرفته می شود این کمکها ثبت می گردد تا در فرصتهای مقتضی متقابلاً جبران نمایند با انجام چنین رفتاری هزینه برگزاری  مراسم که از یک حرکت و روح تعاون نشات می گیرد تنها به خانواده متوفی تحمیل نخواهد شد با شروع مراسم مدعوین به شرحی که خواهد آمد با استقبال مخصوص گروه استقبال کننده مواجه می شوند که این استقبال به دو صورت انجام می پذیرد.

.الف -استقبال کنندگان گروه مردان:
این گروه که عمدتاً بزرگان قوم خانواده عزادار هستند با لباس محلی و تیره در حالتی که روی پیشانی و شانه های خود را گل گرفته و نوارهایی پهن از سیاه چادر را به شیوه حمایل بر تن دارند در مقابل افراد و بزرگان تازه وارد مدعو قرار گرفته و با تکرار کلمه(هی داد هی بیداد)به همدیگر تسلیت گفته و وارد شدگان نیز از یک ظرف گل که در یک طشت یا تغاری آماده گردیده به شانه ها و پیشانی خود می مالند تا مراتب همدردی خود را تجسمی عینی ببخشند استقبال کنندگان مدعوین را به درون سیاه چادرهایی که از قبل آماده شده جهت استراحت و صرف چای و نهار هدایت می کنند و پس از پذیرایی از  آنان بر حسب رعایت سن و مقام با اجازه خانواده متوفی توسط شخصی که یک سینی با یک کارد به همراه دارد به نشانه احترام و پاسخ به عمل ابراز همدردی مدعوین به پاک نمودن گل های شانه ها و پیشانی آنها می پردازند.

ب-استقبال کنندگان گروه زنان:
این گروه که از بستگان درجه یک خانواده عزادار هستند با سربندهای تیره و لباسهای مشکی و صورت خراشیده  و پیشانی و شانه های گل گرفته شده به نحوی که چادر و عبای مشکی آنها بر روی شانه ها افتاده به استقبال زنان مدعو می روند و با حرکتهای موزون هر دو دست که  روی صورت، به صورت مماس فرود می آید و با گفتن عبارت(وی وی)وای وای صورت می گیرد که این عبارت به طور ریز و تند و سریع تکرار می شود سپس زنان مدعو را به جایگاه و یا محل استقرار گروه زنان (مویه خوان یا مور آر )مشایعت و همراهی می نمایند..

اجرای مراسم چمر:
در مراحل اجرایی چمر از مجموعه ای از گروهای مختلف تشکیل می شود که شامل گروه صف زنان،صف مردان،زنان مویه خوان،نوازندگان ساز و دهل و گروه شاعران محلی یا به ایشها(بهتر گوها یا رو کرها) است که هر کدام به طور منظم و در جایگاه مخصوص خود قرار می گیرد.. در روز موعود با بالا آمدن آفتاب و به نوا در آمدن سرنا و دهل در میدان چمرگاه بستگان  و اقوام صاحب عزا دور هم جمع شده و در دو صف جداگانه زن و مرد ولی مرتبط به هم بر روی خطی دایره وار در چمرگاه صف می بندند نخست مردان صف بسته و علمها و کتلها را در قسمتهای مختلف صف جای می دهند سپس زنان در انتهای صف مردان صف بسته و پارچه ای سیاه راجلوی خود می گیرند و سپس(به ایشها)و(رو کرها) در چند دسته چهار تا شش نفری و معمولاً در دسته های مختلف به همراه نوازندگان موسیقی که آلاتشان دهل و سرنا است به سرودن شعرهای فی البداهه در رثای متوفی پرداخته که نوایشان با آهنگی خاص و بسیار غم انگیز خوانده می شود.

همسرایان ضمن سرودن همزمان شعرشان به همراه نوازندگاه دهل و سرنا و به آرامی حول میدانی دایره شکل که صفوف فشرده مردان و زنان میهمان آن را احاطه کردند به حرکت در می آیند در وسط میدان با تیرهای چوبی کوتاه سکویی ایجاد می کنند که به (کتل)  معروف است که البسه و تفنگ و قطار و عکس متوفی را بر روی آن نصب می کنند اسب متوفی را نیز با پارچه تزئین و تفنگ صاحبش بر روی زین آن قرار می دهند.

سپس زنان جدای از مردان و در گوشه ای از میدان صفوف فشرده ای را تشکیل می دهند و  عده ای از زنان که به (مور آرها) معروف هستند و صدای رسا و دل انگیز دارند به دور کتل حلقه زده و به صورت جمعی یا انفرادی اشعاری غم انگیز در رثای متوفی می سرایند در نزدیکی ظهر از میهمانان جهت صرف نهار در سیاه چادرهای که قبلاً در یک یا دو ردیف برپا شده اند دعوت به عمل می آورند .

غذای چمر معمولاً چلو گوشت است که در سینی های بزرگ و برای هر سه یا چهار نفر یک سینی گذاشته می شود پیش از غروب آفتاب مردان و زنان گرد علم و کتلها جمع می شوند و پس از شیون بسیار پیرمردان  قوم کتل خاص مرده را باز می کنند و مراسم پایان می یابد اگر مراسم چمر چند روز ادامه یابد هر غروب میهمانان به خانه خود باز می گردند اما در آخرین روز به میهمانان شام می دهند که به این شام(شاو شیم)یا(شاو شین) می گویند .

در مجموع، مراسم چمر در استان ایلام دارای مفاهیم ارزشی و اعتقادی فراوانی نظیر:برابری،تعاون،اتحاد،نظم و تعادل و توازن است حرکت صفوف مردان و زنان در کنار هم نشانه مساوات و برابری زنان و مردان  در عرصه زندگی است مراسم چمر مجموعه ای از ارزشهای انسانی و اسلامی است که در قالب حرکاتی عینی و ملموس  به تصویر کشیده می شود تا از این طریق از حقوق عرفی و شخصیت معنوی عزیزان از دست رفته و انسانهای مصلح و خدای جوی تجلیل شود با این امید که انشاالله آثار این مراسم با شکوه سنتی و اعتقادی منشاء خیر و برکت برای انسانها در عرصه فعالیت زندگی و مبارزات اجتماعی گردد.
منبع:ilamtoday.com