زندگی بدون رحم چه شکلی است؟!

ماهنامه همشهری تندرستی – دکتر کتایون برجیس: اولین باری که یک خانم زیر تیغ جراحی رفت تا رحمش را بردارند، 500 سال قبل از میلاد مسیح (ع) بود. مبتکر این نوع عمل، هیپوکرات ها (Hippocrates) محسوب می شدند. از آن موقع تا به امروز، جراحی هیسترکتومی یا درآوردن رحم، بعد از سزارین، جزو رایج ترین عمل های جراحی در سراسر دنیا بوده است.

چنانچه پزشکتان به خصوص در حوالی میان سالی و یائسگی تصمیم بگیرد که رحم شما را بردارد تا بدون این ارگان به زندگی تان ادامه دهید، به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ اما آیا هر خانمی که دچار عوارض یائسگی می شود به عمل هیسترکتومی احتیاج دارد؟ زندگی بدون رحم بعد از جراحی هیسترکتومی چگونه است و یک خانم پس از انجام این جراحی به چه مراقبت هایی احتیاج دارد؟ در ادامه مطلب، پاسخ این سوالات را از زبان «دکتر کتایون برجیس»، متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ نازایی بخوانید.

هیسترکتومی؛ چرا و چگونه؟

اینکه یک خانم تحت جراحی هیسترکتومی (Hysterectomy) قرار بگیرد به عوامل مختلفی بستگی دارد که می توان به سن، وضعیت بیمار، نژاد، محل زندگی و از همه مهم تر صلاحدید پزشک اشاره کرد.دلایل زیادی می توانند باعث این مسئله شوند که پزشک متخصص زنان، برای افراد این نوع عمل جراحی را در نظر بگیرد. برای مثال آدنومیوز (Adenomyosis) یا ضخیم شدن دیواره رحم که به دلیل ورود نا به جای بافت آندومتر (Endometrial) به داخل عضلات رحم ایجاد می شود، یکی از دلایل انجام این نوع عمل جراحی است. افرادی که به این نوع مشکل مبتلا هستند، دچار خونریزی های شدید، دردهای لگنی، سقط های پشت سر هم و… می شوند، این مسئله حتی می تواند باعث نازایی فرد شود.

همچنین آندومتریوز (Endometrial) که یکی از انواع کیست تخمدان است و باعث ایجاد یکسری غده از جنس بافت داخل رحم، در خارج از آن می شود نیز یکی دیگر از دلایل انجام این نوع عمل جراحی است. البته نباید این مسئله را از یاد برد ک این اتفاق ممکن است در هر بافتی از بدن، بیفتد ولی بیشتر ضایعات آندومتریوز، در لگن و به خصوص در بافت تخمدان دیده می شود. خانم های مبتلا به آندومتریوز خونریزی های نامرتب و دردهای شدی موقع قاعدگی یا هنگام زناشویی را تجربه می کنند. همچنین ممکن است این افراد در این دوران دچار تهوع و اسهال یا حتی یبوست شوند. این مسئله در موارد بسیاری با نازایی همراه است.

لیومیوم (Leiomyoma) رحمی یا توده های گوشتی که به دلایل نامشخص داخل رحم به وجود می آیند و اغلب خانم ها آن ها را با عنوان فیبروم (Fibroid) می شناسند، یکی دیگر از بیماری های زنان محسوب می شود. این توده ها معمولا بدخیم نمی شوند، با این حال اگر بزرگ شوند و روی سیستم ادراری خانم ها اثر بگذارند یا به دلیل ایجاد خونریزی های شدید، باعث بروز کم خونی شوند، ممکن است لازم باشد که رحم برای درمان و کنترل وضعیت بیمار برداشته شود.

باز هم هست

پرولاپس (prolapse) یا افتادگی و بیرون زدگی رحم که معمولا در سنین بعد از یائسگی در خانم هایی دیده می شود که قبلا سابقه زایمان های طبیعی داشته اند، یکی دیگر از دلایل جراحی هیسترکتومی می تواند باشد. البته زایمان، به تنهایی عامل افتادگی رحم بعد از یائسگی محسوب نمی شود، بلکه با رسیدن به این دوران سطح هورمون استروژن (Estrogen) در بدن خانم ها پایین می آید و به مرور باعث شلی عضلات کف لگن و افتادگی رحم خواهدشد. در این حالت رحم به سمت وازن می آید و در موارد شدید ممکن است حتی از واژن هم خارج شود.

دیس منوره (Dysmenorrhea) یا دردهای شدید شکمی در دوران قاعدگی که معمولا با شروع خونریزی به وجود می آید و تا دو، سه روز هم ادامه پیدا می کند، برای خانم ها مشکلات زیادی را به همراه دارد. حدود 50 تا 75 درصد خانم ها در سنین باروری، این دردها را در دوران عادت ماهانه شان تجربه می کنند، چنانچه راهی برای درمان این نوع دردها پیدا نشود یا به اصطلاح درد به درمان های دارویی و… مقاومت نشان دهد، مکن است پزشک تصمیم بگیرد که برای رهایی بیمار از این وضعیت، او را تحت جراحی هیسترکتومی قرار دهد.

البته این کار در صورتی انجام می شود که فرد قصد بارداری نداشته باشد. گاهی جراحی هیسترکتومی به دلیل اورژانس های زمان زایمان که ناشی از چسبندگی های جفت و خونریزی های شدید بعد از زایمان است، انجام می شود. چنانچه فردی به سرطان رحم، سرطان گردن رحم و بعضی از بیماری های التهابی لگن و… مبتلا شود، احتمال جراحی هیسترکتومی وجود خواهدداشت.

این نکته را نباید از یاد برد که عمل برداشتن رحم همیشه برای درمان بیماری نیست، بلکه گاهی ارگان های مجاور رحم (مثلا روده ها) سرطانی می شوند و پزشک با برداشتن رحم، مانع از انتقال و سرایت بیماری به قسمت های دیگر بدن می شود.

برداشتن رحم اولین راه حل نیست

خانم ها باید توجه داشته باشند که عمل جراحی برداشتن رحم، اولین راه حل برای درمان عارضه ای که دچار آن هستند، محسوب نمی شود. ممکم است پزشک با توجه به شرایط بیمار، ابتدا روش های درمانی دیگر، به ویژه دارودرمانی را به فرد پیشنهاد کند. برای مثال، در مبتلایان به آندومتریوز و میوم استفاده از قرص های پیشگیری از بارداری زیر نظر پزشک، می تواند تا حدی شدت خونریزی و درد لگن را کنترل کند، ضمن اینکه در مواردی می توان این عمل را به تاخیر انداخت تا فرد ابتدا باردار شد و سپس اقدام به برداشتن رحم کند. در صورتی که برداشتن فوری رحم، ضرورت داشته باشد و عملکرد طبیعی تخمدان ها حفظ شود، می توان تخمک را خارج کرد و با استفاده از رحم جایگزین یا اجاره ای، آن را پرورش داد.

رحم چگونه برداشته می شود؟

دو روش عمده برای جراحی هیسترکتومی وجود دارد که شامل روش واژینال (Vaginal) و ابدومینال (Abdominal) یا شکمی می شود. برخلاف سال های قبل، دیگر لازم نیست که شکم فرد برای برداشتن رحم حتما باز شود، بلکه می توان با ایجاد چهار سوراخ روی شکم و با روش لاپاراسکوپی به راحتی این عمل را انجام داد.

 در این روش، بیمار بعد از جراحی، وضعیت بهتر و مناسب تری خواهدداشت و کمتر دچار خونریزی می شود و سریع تر می تواند به زندگی و شرایط معمول خود بازگردد و کارهای روتین و روزانه اش را انجام دهد. معمولا در جراحی هیسترکتومی تنها رحم برداشته می شود و لوله های رحمی و تخمدان ها باقی می مانند. در برخی مواقع، سرویکس (Cervical) یا دهانه رحم برداشته می شود.

بعد از برداشتن رحم، پاپ اسمیر لازم است؟

خیلی از خانم ها تصور می کنند که با برداشتن رحم، دیگر نیازی به انجام تست پاپ اسمیر (Papsnear test) به صورت روتین ندارد، در حالی که اگر هیسترکتومی به روش ساب توتال (Subtotal surgery) انجام شده و دهانه رحم سر جای خودش باقی مانده باشد، پاپ اسمیر همچنان لازم است.

خداحافظی با بچه، بعد از هیسترکتومی؟!

هیسترکتومی دو نتیجه برای خانم ها به همراه دارد، اولین نتیجه این نوع عمل جراحی، قطع خونریزی های ماهانه است و نتیجه دوم آن، عدم امکان بارداری بعد از عمل محسوب می شود. از آنجا که برای شروع قاعدگی، دیواره رحم ریزش پیدا می کند، در نبود رحم، جریان خونی هم نخواهد بود. از طرف دیگر رحم محلی است که در آن لانه گزینی صورت می گیرد و بچه در آن رشد می کند، پس وقتی رحم برداشته شود، جایی برای بارداری نیز وجود نخواهدداشت.

بعد از برداشتن رحم، یائسگی شروع می شود؟

اینکه بعد از انجام عمل جراحی فرد یائسه شود یا نه، به نوع عمل جراحی بستگی دارد. یائسگی زمانی رخ می دهد که عملکرد تخمدان ها کاهش پیدا کرده و دیگر هورمون استروژن ساخته نشود و این مسئله ارتباطی به اینکه فرد خونریزی ماهانه دارد یا نه، پیدا نمی کند. پس برداشتن رحم، لزوما به این معنا نیست که فرد، دچار یائسگی زودرس هم بشود، اما در بعضی موارد، در حین هیسترکتومی علاوه بر رحم، تخمدان ها نیز از بدن خارج می شوند که در این حالت بروز یائسگی اجتناب ناپذیر است.

در این حالت فرد ممکن است در معرض عوارض یائسگی مثل گرگرفتگی، قرار بگیرد یا زمینه ابتلا به پوکی استخوان فراهم شود؛ بنابراین بعد از هیسترکتومی همراه با برداشتن تخمدان ها، ممکن است هورمون درمانی و استفاده از مکمل های کلسیم و ویتامین دی (D) ضروری باشد. از طرف دیگر چون سطح هورمون هایی که از تخمدان ترشح می شده، پایین می آید و سوخت و ساز بدن کم می شود، تعدیل کالری دریافتی روزانه و انجام ورزش و فعالیت بدنی هم برای پیشگیری از اضافه وزن ضروری است.

با برداشتن رحم، میل جنسی از بین می رود؟

یکی از اصلی ترین نگرانی هایی که خانم ها درخصوص برداشتن رحمشان دارند، این است که میل جنسی شان را از دست بدهند و این مسئله روی زندگی زناشویی شان تاثیر منفی بگذارد. در حالی که واقعیت این است که در اغلب موارد، یعنی در بیش از 80 درصد جراحی های هیسترکتومی، با برداشتن رحم، نه میل جنسی کم می شود و نه قدرت ارضای جنسی پایین می آید. البته اگر در عین عمل جراحی، علاوه بر رحم، تخمدان ها نیز برداشته شوند، فرد تا حدی دچار خشکی واژن می شود، چون ترشح هورمون های تخمدانی در بدنش کم خواهدشد. این وضعیت ممکن است روی توانایی جنسی فرد اثر بگذارد که با هورمون درمانی و استفاده از ترکیبات روان کننده مشکلات بیمار قابل رفع خواهندبود.