این هنر در تمام استان و بیشتر در بین عشایر و طوایف بلوچ و بلوچ‌های ساکن در سیستان تولید می‌شود. و ارتباط قوی با عشایر شمال و مرکز خراسان دارد. این هنر در بلوچستان نواحی گشت، بم‌پشت، کشتگان از توابع شهرستان سراوان و بزمان، آهوران، بنت، فنوج از توابع شهرستان ایرانشهر رایج است.عشایر مواد اولیه را از پشم دام‌های خود تهیه می‌نمایند. رنگ‌های مورد استفاده در گلیم عمدتاً تیره و در زمینه‌های قهوه‌ای، قرمز تیره مایل به قهوه‌ای، آبی سیر و شتری و رنگ‌های روشن مثل زرد، سبز، کرم، قرمز، سفید است و در شکل‌گیری طرح‌های بلوچی نقش به سزایی دارد.. نقوش و طرح‌ها عموماً راه‌راه، هندسی و محرمات است.دستگاه گلیم‌بافی به صورت افقی است و کمتر از دار عمودی استفاده می‌کنند و شیوه برپایی آن در سیستان با بلوچستان تفاوت دارد. یکی از انواع گلیم “سفره نان” است که از رنگ‌های بیشتر روشن استفاده می‌شود. از بافت گلیم نوارهایی به عنوان مال‌بند، و مهار بند شتر – مانند سکه و آینه‌دوزی- نیز تولید می‌گردد که تزیین آن بیشتر با خرمهره و صدف، منگوله‌های پشمی باقی‌مانده از مواد اولیه است. گلیم در ابعاد مختلف به عنوان زیرانداز، چادرشب، کناره، سجاده، جوال و … تولید می شود
سکه‌دوزی هنری است که تولیدات آن اغلب جهت تزئین قسمت پایین تخت‌خواب‌ها، حاشیه بالای دیوار اتاق پذیرایی (به صورت نواری مستطیل شکل و بلند دیوارکوب)، به صورت آویزهای سه‌گوش در چادرهای عشایری و گاه به منظور آذین حیواناتی مانند شتر (همانند فیل‌ها در هندوستان) به کار می‌رود. سکه‌دوزی یکی از اقلام مهم جهیزیه عروس است. مناطق عمده تولید سکه‌دوزی در بلوچستان شامل اطراف شهرستان ایرانشهر (اسپکه، چانف، آهوران) و دشتیاری و منطقه سرحد، نواحی شهرستان‌های زاهدان و خاش است. همان‌طور که از نام آن پیداست در گذشته بر روی بافته‌های پشمی به صورت نوار در ابعاد مختلف سکه دوخته می‌شده و تزیینات حاشیه در طرح‌های مختلف شامل آیینه، دکمه، خرمهره، صدف و منگوله‌های پشمی بوده است و در حال حاضر بر روی نوارهای پارچه‌ای و کامواهای رنگی با انواع پولک و منجوق و نوارهای طلایی و نقره‌ای رنگ به کار برده می‌شود
قالی‌بافی از صنایع مهم استان به شمار می‌رود و در اقتصاد جامعه اهمیت بسزایی دارد و بیشتر توسط عشایر منطقه بافته می‌شود و شامل قالیچه 3 متری و 1 در 2 متری و کناره‌‌قالی، خورجین، پشتی به ابعاد مختلف و عموماً کوچک‌تر از حد معمولی است. برای رنگ کردن نخ‌های قالی از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شود. این رنگ‌ها بیشتر تیره وگرم، یعنی قهوه‌ای تیره، مشکی و قرمز متمایل به قهوه‌ای، مشکی و رنگ‌های روشن سفید، کرم، نارنجی متمایل به قرمز با درصد کم است.
نقوش قالی‌ها اغلب گیاهی، درخت زندگی، هندسی و حیواناتی چون شتر و بز، پرندگان و نمادهای انسانی است.
قالی در سیستان: قدمت این هنر، با ورود شاخه‌ای از اقوام سکائی به سیستان برمی‌گردد. این قوم در قرن پنجم پیش از میلاد بافته‌های خود را تولید می‌نمودند. زیراندازهای سیستانی به سه نوع تقسیم می‌شود:
1. نوع تاریخی یا کهن که تا آغاز سده چهاردهم هـ.ق بافته می‌شد.
2. نوع میانه که از حدود اواخر قرن سیزدهم هـ.ق بافته شده و هنوز هم رایج است.
3. نوع نو، که هم‌اکنون بافته می‌شود.
عمده مواد اولیه توسط روستاییان تهیه شده و از رنگ‌های متنوع استفاده می‌نمایند. نقوش اغلب تجریدی و به صورت هندسی، مرغی، انسانی یا طرح و بافت کلی مددخانی، بهلوری، خشتی، سلیمانی و گلدانی و … است.
در حال حاضر فرش سیستان به دلیل نوع طرح، رنگ، نقش، ابعاد، دوام علاوه در بازارهای داخلی و بازارهای خارجی فروش دارد. سیستان به لحاظ ارتباط گسترده فرهنگی و هنری با بلوچستان، عشایر خراسان، ترکمنستان، در زمینه نقش و رنگ و ابعاد قالی‌های خود با این مناطق وجوه اشتراک فراوان دارد.
امروز هنر سوزن‌دوزی در استان، بیشتر با نام بلوچی‌دوزی و پریوار دوزی یاد می‌شود. چرا که این هنر در منطقه سیستان (خامه‌دوزی- سیاه‌دوزی) – تا اندازه‌ای متمایز از سوزن‌دوزی بلوچستان بوده و از بین رفته است.
هرجا که نام بلوچستان باشد، هنر منحصر به فرد و زیبای بلوچی‌دوزی نیز در کنار آن، نمایانگر ذوق و سلیقه مردم این دیار است. اهمیت سوزن‌دوزی در نقوشی است که عمدتاً به صورت اشکال هندسی بوده و هنرمند با استفاده از ساده‌ترین مواد اولیه چون پارچه، نخ و سوزن زیباترین نقوش رنگی را به‌وجود می‌آورد. و در پریواردوزی از آینه‌های کوچک (سیصد یا هفتصد آینه) استفاده می‌کنند.
اهمیت سوزن‌دوزی در زندگی روزمره مردم باعث شده تا دختران از سنین بسیار پایین، تحت آموزش این هنر قرار بگیرند. استفاده از رنگ، نوع نقوش و جنس پارچه‌ها، رابطه مستقیمی با در‌آمد اقتصادی هر خانواده دارد و با توجه به سن افراد و آداب و رسوم هر منطقه، متفاوت است. در انتخاب رنگ معمولاً رنگ‌های روشن و گرم مانند نارنجی و قرمز به عنوان رنگ‌های اصلی و رنگ‌های دیگری مثل سبز، سفید، سیاه و قهوه‌ای به عنوان رنگ‌های فرعی در طرح‌ها به کار برده می‌شود. در منطقه مکران بیشتر از رنگ‌های شاد و تند و نقوش ریز و پرکار استفاده می‌شود. نقش‌های به کار برده شده، هر کدام اسم و مفهوم خاصی دارد. این نقش‌های نمادین با عقاید، باورها، طبیعت و معیشت مردم بی‌ارتباط نیست. تداوم این نقوش در دیگر هنرهای سنتی استان مانند سفالگری، گلیم‌بافی، قالی‌بافی به وضوح قابل روئیت است. عمده‌ترین مناطق تولید سوزن‌دوزی در شهرستان‌های نیک‌شهر و ایرانشهر شامل مناطق چانف، اسپکه، لاشار، فنوج، سوردمیج، شهریانج، گواتک، مته‌سنگ، انکوچ‌پیپ، هریدوک، کوپچ، قاسم‌آباد و بزمان است. همچنین در شهرستان سراوان نیز مناطق سیب‌سوران، ناهوک و گشت و در شهرستان خاش در نواحی ایرندگان و مارندگان و دیگر مناطق بلوچستان و بلوچ‌های ساکن روستاهای توابع شهرستان زابل، این هنر رایج است.
پشتی‌بافی یکی دیگر از هنرهای سنتی رایج در این استان است. نقوش به کار رفته بر پشتی اغلب همانند نقوش قالی و گلیم، و در ابعاد کوچک‌تر است. رنگ‌ها نیز معمولاً تیره انتخاب می‌شوند، مراکز عمده‌ی تولید پشتی در سیستان، نواحی بنجار، کرباسک، دهمرده، ده‌بزی، دوست‌محمد، شهرکی و ناروئی است. متأسفانه تولیدات این هنر بتدریج در حال نابودی است.
همچنین این رشته ها جزء صنایع دستی این استان می باشد: سفالگری، حصیر بافی، ابریشم بافی، نوار بافی
منبع : صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران
