قالی بافی در کردستان بسیار رایج است و نام کردستان همیشه مترادف با مهمترین قالبهای دستبافت بوده که با کمال ذوق و سلیقه پدید آمده است و قالی افشار و سنندج و بیجار و بوکان امروز شهرت جهانی دارد و به تحقیق یکی از پر ارزشترین فرشهای ایران است بیشتر طرحهای مورد استفاده قالیبافان در کردستان طرحهای شکسته بوده و بندرت از طرحهای دیگر اشتفاده می شود، از میان این طرحها می توان به طرح ماهی درهم (هراتی )، ریز ماهی نقش بته ای، گل وکیلی، گل میرزا علی، گل مینا و شاخ گوزن و میناخانی اشاره کرد
فرشهای ایلیاتی و روستایی: قالی‌های بافت روستا به دلیل استفاده از پودهای ضخیم پشمی، دارای بافت سنگین و پرزهای بلند و گوشتی هستند. از این‌رو ، آنها را در اصطلاح محلی «خرسک» می‌نامند . طرح این قالی‌ها بیشتر هندسی است. طراحی این فرش‌ها به صورت «ذهنی بافت» اجرا می‌شود؛ به این معنی که هر بافنده در بافت نقشه‌ای خاص مهارت می‌یابد و طرح کلی آن را در ذهن خود حفظ می‌کند و هربار بر طبق سلیقه خود آن رامی بافد. رنگ زمینه بیشتر این قالی‌ها تیره است و طرحها با تضاد رنگی مشخص بر آن قرار می‌گیرد.
فرش بیجار: ویژگی شاخص فرش بیجار، ساختار متراکم این قالی‌هاست. بافت آنها به گونه‌ایست که نمی‌توان آنها را تا کرد. در مراحل اولیه تجارت فرش، این گونه فرش‌ها را «لول» می‌نامیدند. این کلمه بیانگر استحکام بیش از حد فرشهای بیجار است. برای تولید این فرش که مانند تخته محکم است، یک پود بسیار ضخیم را علاوه بر یکی دو پود نازک ، وارد بافت فرش می‌کنند. این عمل به صورت متناوب در تار و پود فرش تکرار می‌شود. با کوبیده شدن گره‌ای فرش توسط شانه آهنی، بافت فرش بسیار محکم‌تر می‌شود. نقش فرشهای این منطقه بیشتر شامل طرحهای منظم است و به نسبت نوع روستایی آن، دارای خطوط ملایم‌تر و نقش مایه‌های طبیعی‌تری است. در این طرحها، نقوش کلاسیک ایرانی بزرگ شده و در کنار نقش‌هایی که تحت تأثیر مدل‌های روستایی و قبیله‌ای است، دیده می‌شوند. این قالیچه‌ها که از جذابیت و گیرایی خاص برخوردارند، بافتی ظریف دارند و اصالت و سادگی در طرح و رنگ آنها مشهود است. قالیچه سنندج از لحاظ سبک کاملاً متفاوات است و با محصولات دیگر نقاط ایران هیچ شباهتی ندارد. قدمت، کیفیت و ظرافت قالی سنندج به حدود سه قرن پیش یعنی زمان تبدیل شدن سنندج به مرکز استان کردستان باز می‌گردد.
موج یا رختخواب پیچ بیشتر در مناطق روستایی و کما بیش در مناطق شهری مورد استفاده است. از موج در ماه‌های سرد سال به عنوان روانداز استفاده می‌شود. ماده اصلی موج پشم است. طول یک موج معمولاً 25/2 متر است و عرض آن را چهار تخته باریک تشکیل می‌دهد. این چهار تخته به عرض 5/9 متر، یک جا به دستگاه موج بافی بسته می‌شود
جانماز یا سجاده تولید دیگر کارگاه موج‌بافی است. این بافته چنان که از نام آن بر می‌آید، زیراندازی برای ادای نماز است که همیشه پاک و منزه نگه داشته می‌شود و پس از انجام نماز جمع می‌شود. قطع جانماز کوچک و حدود 150×100 سانتی‌متر است و از دو تخته تشکیل می‌شود
نمدبافی در کردستان با سابقه طولانی کردها در امر دامداری ارتباط تنگاتنگ دارد. مزایای نمد به عنوان عایقی در برابر رطوبت، گرما و سرما و نیز استحکام قابل توجه این فرآورده، آن را به وسیله مناسبی برای زندگی در کوهستان و مناطق سردی چون کردستان بدل ساخته است
شهر سنندج در طول تاریخ به دلیل تولید آجرهای تزیینی و نقش‌دار مورد توجه بوده است. قدیمی‌ترین نمونه‌های هنر آجرکاری و نماسازی داخل و خارج بنا در این استان، مربوط به دوران صفویه است
از دیگر تزیینات کاربردی در بناهای قدیمی سنندج، پنجره‌های چوبی با شیشه‌های رنگی است. جریان رنگ و نور در لابه‌لای گره‌ها و چفت و بست پیچان نوارهای چوبی، فضایی رویایی و خیال‌انگیز در اتاق‌های این ساختمان‌ها به وجود می‌آورد. قدمت اروسی‌سازی در سنندج تقریباً به 350 سال پیش می‌رسد و نمونه‌های موجود بر مهارت کم‌نظیر استادکاران سنندجی در این هنر، مهر تأیید می‌گذارد.
شهر سنندج ، مرکز تولید صنایع چوبی مانند نازک‌کاری، معرق و منبت‌کاری است و مردمان آن از حدود 100سال پیش به خلق آثار هنری در این زمینه اشتغال دارند. در حال حاضر انواع تولیدات نازک‌کاری و کارگاه‌های صنایع چوبی و سنتی به دو گروه عمده تقسیم می‌شوند: تولیدات صرفاً تزیینی و تولیدات کاربردی
ساخت فرآورده های چوبی و نازک کاری در سنندج سابقه طولانی دارد و محصولات چوبی این شهر از قدیم الایام خواستاران فراوانی داشته، بویژه تخته شطرنج های سنندج از مرغوبیت خاصی برخوردار است و در کارگاه های نازک کاری علاوه بر تهیه تخته شطرنج محصولهای دیگری از قبیل قوطی سیگار و شیرینی خوری و کیف زنانه و جعبه و لوازم آرایش و سینی و بشقاب و غیره تولید می شود.
امروز کارگاه های خراطی کردستان بیشتر به تهیه قلیان، پیپ چپق، عصا، چوب دستی و چوب سیگاری می پردازند.
گیوه یا «کلاش» پای‌افزاری راحت، مقاوم و ارزان است که در جوامع کوچ‌نشین، روستایی و شهرنشین مورد استفاده قرار می‌گیرد. سادگی ابزار کار و در دسترس بودن مواد اولیه برای تولید آن و همچنین وجود نیروی کار در دسترس، موجب رواج پیشه گیوه‌کشی در کردستان به ویژه در ناحیه اورامانات شده است. مراکز عمده تولید گیوه در کردستان، آبادی اورامانات و هجیج است و در قصبه نودشه، گیوه‌کشی از مشاغل عمده مردمان محسوب می‌شود
مشهورترین گلیمهای کردستان، سنه است که اکنون شامل سنندج و اطراف آن می شود، این منطقه از مراکز مهم تولید قالی و گلیمهای کردستان به شمار می آمده است.
سنه از زمان سلطنت صفویان پایتخت کردستان بوده است و تاثیر صفویان در گلیمهای به جای مانده از قرون هجدهم، نوزدهم و اوایل قرن بیستم به وضوح دیده می شود.
گلیمهای قبایل سنجابی و جاف تحت تاثیر آویزهای زربافت و قلاب دوزی شده صفوی است، گلیمهای سنه چه از نظر فنی و چه از لحاظ زیبایی شناسی با دیگر گلیمهایی که توسط قبایل و چادرنشینان کرد بافته شده، تفاوت دارد.
در بافت آنها نوعی ذوق هنری دیده می شود و بیش از گلیمهای دیگر به فرش- های گره دار ایرانی شبیه است.
صنعت کاشی کاری نیز در کردستان رونق بسیاری دارد و این صنعت از قرن سیزدهم هجری قمری به بعد رو به پیشرفت گذاشت و داخل مسجد “دارالاحسان” و مسجد “دارالامان” و خانه های قدیمی سنندج از کاشیهای معرق پوشیده است و هنر ساختن کاشیهای معرق در زمان ” امان الله خان اول اردلان ” (هجری) اوج گرفت و صنعت کاشی سازی در این زمان رو به تکامل گذاشت
منبت کاری چوب در کردستان از قدیم رواج داشته و درهای چوبی در کردستان و برخی از روستاهای آن که به جای مانده متعلق به دوران صفوی بوده که دارای کنده کاریهای دقیق و به صورت گل و کتیبه های گوناگون است.
منبت کاری هایی که بر در امامزاده ها و مشایخ انجام شده بسیار با ارزش است و امروز هم منبت کاران کرد در کردستان به کار خود ادامه می دهند و منبت کاری رواج کامل دارد.
اکنون در سنندج معروفترین و زبردست ترین منبت کاران در کارگاه های خود مشغول به کارند همراه با سبکهای جدید، که در آن ابداع و ابتکار خود را محفوظ داشته اند
شال یک نوع پارچه است که برای تهیه لباس کردی مورد استفاده قرارمی گیرد. همچنین این رشته ها جزء صنایع دستی این استان می باشد: معرق، زیرگیوه، زیور آلات سنتی، نوار بافی، نساجی سنتی.
منبع : صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران
