غذاهای سنتی استان ایلام

استان ایلام با قرارگیری در غرب ایران و ناحیه‌‌ای کوهستانی و نیمه‌گرم، از مناطق جنگلی و پوشش گیاهی نسبتا مطلوبی برخوردار است. مردم این نقطه از کشور، از رژیم غذایی جالب و متنوعی پیروی می‌کنند که حضور انواع غذاها و شیرینی‌های سنتی و محلی، بسیار چشم‌گیر و منحصر به فرد است. با چه نیوز همراه باشید تا برخی از خوراکی‌های بومی و فوق‌العاده را به شما عزیزان معرفی کنیم.

 استان زیبای ایلام، با مساحتی حدود ۲۰ هزار و ۱۵۰ کیلومتر مربع، به عنوان بیست و دومین منطقه‌ی جغرافیایی کشور از لحاظ بزرگی و وسعت، شناخته می‌شود. این منطقه‌ی زیبای کوهستانی، چشم‌اندازی فوق‌العاده از جاذبه‌های بکر و حیرت‌انگیز طبیعی را برای هر گردشگر به ارمغان آورده است. آثار تاریخی و عمارات برجای‌مانده از ایران کهن همچون قلعه‌ والی ایلام، آتشکده‌ی سیاهگل، طاق شیرین و بسیاری دیگر از بناهای باستانی، در کنار فرهنگ غذایی مردم این استان، از دیگر دلایل حضور بازدیدکننگان داخلی و خارجی به این خطه از کشور به شمار می‌آید. طبق آمار و اطلاعات ارائه شده توسط کارشناسان تغذیه و سلامتی، متاسفانه با وجود تنوع مثال‌زدنی غذاها و خوراکی‌های سنتی در استان، درصد بسیار کمی از خانواده‌های ایلامی، خود را به مصرف غذاهای محلی سرزمین، ملزم دانسته و خیل کثیری از ساکنین این منطقه، استفاده از غذاهای جدید را در اولویت برنامه‌ی غذایی خود قرار داده‌اند که این مسئله همت روزافزون مسئولان تغذیه و کارشناسان سلامتی را در ترویج بیشتر استفاده و بهره‌مندی از خوراکی‌های بومی و محلی می‌طلبد.

معروف‌ترین و رایج‌ترین غذاهای سنتی و بومی استان ایلام را غذاهایی مانند خورشت تره‌کوهی، کشکینه، تُرخینه، برنج و گوشت معروف دهلران، نژی آوا، جوجگ آو، ماش آو، کشک دو، قله ماسوا، کپه، جِِگِروَز، گوجه‌پونه، مَکش، کوفته سیرابی، آبگوشت بامیه، پیچگ، بوله وله، قارچگ، پاقازه، سختی، بابایاری (عَدَساو)، شله امیری، پِرشگِه، ماسوا و … تنها تعدادی از خوراکی‌های لذیذ و مغذی این سرزمین زیبا و دوست‌داشتنی را تشکیل می‌دهد.

ٰخورشت تره کوهی

یقینا می‌توان کشور ایران را مهد تنوع بی‌نظیری از انواع خورشت‌های لذیذ و خوش‌عطر در نظر گرفت. رنگ، طعم، عطر و مواد اولیه‌ی اکثر این خوراکی‌های خوشمزه، از جمله دلایل شهرت و محبوبیت آن‌ها در بین دیگر ملل‌ها از جمله کشور ترکمنستان، آذربایجان و ارمنستان خواهد بود. خورشت تره‌ فرنگی، غذایی مختص غرب ایران، بویژه مردم استان ایلام محسوب می‌شود. آن‌ها معتقدند که این خورشت محبوب، می‌تواند رقیب سرسختی برای  قرمه‌سبزی در نظر گرفته شود چرا که از لحاظ ترکیب و رنگ، شباهت بسیاری بین این دو غذای سنتی مشاهده می‌شود. آشپزها و بانوان کدبانوی استان با استفاده از مواد غذایی همچون گوشت گوسفندی، لپه (در صورت تمایل می‌توان از لوبیا قرمز یا لوبیا سفید نیز استفاده کرد)، روغن حیوانی، تره‌کوهی، رب‌ گوجه‌فرنگی، پیاز، نمک، فلفل، زردچوبه و ادویه‌ی مخصوص بومی، به تهیه و طبخ این خوراک محلی می‌پردازند.

تُرخینه

با شروع فصل زمستان و هجوم سرمای شدید به مناطق کوهستانی کشور، بازار طبخ و تهیه‌ی انواع غذاهای گرم و پرانرژی گرم خواهد بود. طبیعتا جلوگیری از سرماخوردگی، یکی از دغدغه‌های مردم در این ایام است که رعایت اصول بهداشتی و از همه مهم‌تر طبخ غذاهای گیاهی و دارویی، بهترین راهکار برای پیشگیری یا در صورت بیماری، موثرترین درمان آن به شمار می‌آید. تُرخینه غذایی است بومی و مخصوص استان ایلام که در استان کرمانشاه و کردستان نیز به عنوان غذای بومی و محلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بانوان و مادران هنرمند استان ایلام با استفاده از سبزی به نام شلم، گوجه‌فرنگی، آب انار، ترخون، نعناع، پیاز، فلفل، زردچوبه، مایه‌ی خمیر، گندم و پونه‌ی کوهی به طبخ این غذای مغذی می‌پردازند. البته به دلیل در دسترس نبودن برخی مواد اولیه‌ی تُرخینه در فصل زمستان، آن‌ها را یک ماه قبل از شروع سرما تهیه کرده و در زمستان این غذای بومی و مفید را آماده می‌کنند. بنابراین مدت زمان کمی برای طبخ آن‌ مورد نیاز است. همچنین به دلیل سبک پخت و طعم و عطر این خوراک سنتی به دو نوع دُوئینه و شُمینه تقسیم بندی می‌شود.

کوفته سیرابی (کفته سیرابی)

طبخ تنوع لذیذی از کوفته‌های مختلف در استان‌های کشور، بسیار چشم‌گیر و قابل توجه است. مردم هر ناحیه از ایران، با توجه به اقلیم سرزمین خود و ذائقه‌ی اعضای خانواده، از ترکیب‌ مواد اولیه‌ی گوناگون و متفاوتی نسبت به سایر نقاط کشور، در تهیه‌ و طبخ کوفته‌های مصرفی بهره می‌برند. محبوبیت و شهرت این غذای خوشمزه به حدی است که بسیاری از کشورهای آسیایی هم‌مرز با ایران، ضمن تاسی گرفتن از رژیم غذایی مردم کشور، این غذا را به عنوان خوراکی بومی و پرمصرف معرفی می‌کنند. کوفته‌سیرابی از جمله‌ غذاهای محلی و بومی استان ایلام به شمار می‌آید که مصرف آن به دلیل استفاده از سیرابی تازه، برای از بین بردن حالات اولیه‌ی ماه‌های بارداری، بسیار مناسب و مفید خواهد بود. مادران و بانوان خوش‌ذوق و باسلیقه‌ی این استان با ترکیب موادی همچون سیرابی چرخ‌کرده، آرد، پیاز، نمک، گیاهان معطر (آویشن، ترخون، پونه، نعناع)، روغن حیوانی و ادویه‌ی محلی به تهیه‌ی این خوراک فوق‌العاده‌ی بومی می‌پردازند.

 شِله امیری

ماش یکی از مفید‌ترین مواد غذایی از گروه حبوبات است که به دلیل خواص فراوان غذایی از جمله فیبر رژیمی، ماده‌ی به نام مهارکننده‌ی پروتثاز و پروتئین است که هرکدام در پیشگیری یا درمان بیماری‌های بسیار خطرناکی همچون کلسترول بالای خون، سرطان سینه و دیابت، تاثیر بسزایی خواهد داشت. از دیگر غذاهای سنتی استان ایلام که در فصل سرما تهیه و طبخ می‌شود، شله امیری نام دارد. این خوراک محلی به دلیل طبیعت گرم، در درمان سرماخوردگی بسیار موثر بوده و اغلب به عنوان غذای دارویی مورد استفاده‌ی اکثر خانواده‌های این استان قرار می‌گیرد. آشپزها و مادران هنرمند و باسلیقه‌ی استان ایلام با ترکیب ماش، برنج محلی (برنج عنبربو)، پیاز، روغن محلی، نمک و فلفل به تهیه‌ی شله امیری مشهور دیارشان می‌پردازند.

قله ماسوا

استان ایلام به دلیل حضور تپه‌های سرسبز و حاصلخیز، کوهستان‌های سربه فلک‌کشیده، پوشش گیاهی مناسب و ریزش مطلوب برف‌ و باران، یکی از مناطقی است که به عنوان محلی مناسب برای زندگی عشایر و ایلات کرد و لر، از جمله ایل ملکشاهی، کرد، ریزه ‌وند، خزل، شوهان (شوهو)، دیناروند، حسنوند و … به شمار می‌آید. پرواضح است که حضور گسترده‌ی اقوام و عشایر در این سرزمین، طبخ غذاها و خوراکی‌های سنتی و بومی فوق‌العاده‌ای را در این خطه از کشور به همراه خواهد داشت. قله‌ ماسوا غذایی است بومی و مختص عشایر استان ایلام که بسیار مقوی و در بین آن‌ها از محبوبیت فراوانی برخوردار است. این غذای مغذی با استفاده از کله‌پاچه‌ی گوسفند (می‌توان در صورت تمایل از کله‌پاچه‌ی بزغاله نیز استفاده کرد)، کشک (دوغ نیز می‌تواند جایگزین کشک شود)، پیاز داغ، نعناع و پونه‌ی گیاهی طبخ و به همراه نان تازه‌ی محلی مصرف می‌کنند.

 مَکش

برنج یکی از مواد اولیه‌ی اصلی و محبوب در رژیم غذایی مردم سراسر کشور به شمار می‌آید. آشپزهای هنرمند و مادران کدبانوی کشور، با استفاده از این ماده‌ی غذایی مفید و مغذی، به طبخ تنوع بی‌نظیری از انواع پلو، خوراک، سوپ ، آش، دسر و شیرینی‌های لذیذ و سنتی می‌پردازند. مکش نیز یکی از غذاهای بومی و محلی ایرانی است که در استان ایلام تهیه شده و از طرفداران فروارانی برخوردار است. البته در برخی از استان‌های کشور نظیر استان کردستان نیز به عنوان غذایی محلی طبخ و میل می‌شود. مردم ایلام با استفاده از مواد اولیه‌ای همچون برنج محلی (عنبربو)، روغن محلی (دان)، پیاز (به دو صورت پیاز داغ و پیاز خام)، زردچوبه، آلو بخارا، کشمش پلویی، نمک، فلفل و ادویه‌ی محلی، این غذای لذیذ و خوش‌عطر را تهیه می‌کنند. از نکاتی که می‌توان در مورد این غذا بیان کرد، نوع طبخ آن است؛ به گونه‌ای که اگر برای طبخ این غذای دوست‌داشتنی از آب بیشتری استفاده کنیم، برنجی نرم‌تر از مَکش بدست می‌آید که به زلگه مشهور است.

گوجه پلو

استفاده از انواع سبزیجات در طبخ غذاهای بومی و اصیل ایرانی، امری بدیهی بوده و در عین حال می‌توان آن‌ را از نکات مثبت و قابل توجه رژیم غذایی، تلقی کرد. آشپزهای هنرمند و بانوان خوش‌ذوق ایران، با استفاده از نبوغ آشپزی خود، غذاها و خوراک‌های لذیذ و منحصر به فردی را تهیه کرده و لحظات گرم و مطبوعی را برای اعضای خانواده‌ی خود به ارمغان می‌آورند. گوجه پلو، یکی از محبوب‌ترین و پرمصرف‌ترین غذاهایی است که به دلیل سادگی در طبخ و حضور ماده‌ی غذایی مغذی همچون گوجه‌فرنگی نه تنها در استان ایلام بلکه در سراسر کشور، مشهور و دوست‌داشتنی است. مردم استان ایلام، این غذا را به عنوان خوراک محلی خود قلمداد کرده و با استفاده از برنج محلی (عنبربو)، پیاز، رب گوجه‌فرنگی، پونه‌ی کوهی، کره، روغن محلی، نمک، فلفل و زردچوبه طبخ می‌کنند. این غذا بسیار آسان و در کم‌ترین زمان ممکن تهیه می‌شود. پیشنهاد می‌کنیم گوجه‌پلوی اصیل ایلامی را در منزل تهیه کرده و همراه سبزی خوردن و ماست میل کنید.

گوجه پونه

مصرف غذاهای سالم و مغذی، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های ذهنی مادران و بانوان ایرانی است که اتفاقا می‌توان نمونه‌های بیشماری از آن‌ها را در غذاهای سنتی و محلی مناطق مختلف کشور مشاهده کرد. به نظر می‌رسد که در گذشته، استفاده از خوراک‌های مفید و پرانرژی، به مراتب بیش‌تر از عصر حاضر صورت می‌گرفت که این مسئله باعث بروز نگرانی‌هایی در بین پزشکان و کارشناسان تغذیه و سلامتی شده است. بنابراین نقش مسئولان و متخصصان تغذیه در ایجاد آگاهی و اطلاع‌رسانی بیشتر به مردم در میل غذاهای اصیل و سنتی ایرانی، بسیار پررنگ و حیاتی است. غذاهایی که نظیر آن‌ها در رژیم غذایی گذشتگان در مقیاس زیادی مشاهده می‌شود. گوجه پلوی ایلامی، یکی از این خوراک‌های محلی و بومی است که پیش‌تر به عنوان غذای مصرفی چوپانان این ناحیه از کشور، مورد استفاده قرار می‌گرفت. غذایی سرشار از ویتامین و مواد مغذی که برای بدن انسان لازم و ضروری به شمار می‌آید. مردم این استان با استفاده از گوجه‌فرنگی، پونه‌ی کوهی، پیاز، کره، نمک، فلفل و زردچوبه، این غذای اصیل و بومی را تهیه و میل می‌کنند. مطمئنا شما نیز پس از آماده‌سازی و تدارک گوجه پونه، لذتی دلپسند را تجربه خواهید کرد.

در ارائه‌ی این مقاله سعی شد تا معروف‌ترین و در عین حال پرمصرف‌ترین غذاهای محلی و سنتی استان ایلام را به شما عزیزان معرفی کنیم. امید است به این مهم دست یافته باشیم. اگر علاقه‌مند به شیرینی‌ها و نان‌های سنتی این خطه از کشور نیز هستید، منتظر مقاله‌های بعدی چه نیوز باشید.