بهترین فیلم های اجتماعی سینمای ایران

بنی اعتماد پیش از ساخت فیلم های جریان سازش اولین کار بلند سینمایی اش را در سال 66 با عنوان «خارج از محدوده» در کارنامه داشت؛ فیلمی که جایزه جشنواره فیلم های کمدی ایتالیا راهم گرفته بود. او در سال های 67 و 68 به ترتیب «زرد قناری» و «پ1ول خارجی» را جلوی دوربین برد تا اینکه بالاخره در سال 70 «نرگس» را ساخت. نرگس شروع دوره ای از فیلمسازی او بود که تا به امروز با اوج و فرودهایی ادامه پیدا کرده است. فیلم، داستانِ دو زن و یک مرد و مصائب شان را در روابط مشترک روایت می کند. خیلی ها هنوز این فیلم را بهترین فیلم رخشان بنی اعتماد می دانند…

 دندان مار، محصول 1368، یکی از روشن ترین تصویرهای اجتماعی سینمای ایران را در دهه 60 به دست ما می دهد؛ فیلمی که به واسطه حضور تمام و کمال عناصر سبکی سینمای کیمیایی تکرار نشدنی است. سویه های انتقادی فیلم و توجه متعهد و اجتماعی به مردمان کشوری جنگ زده در آن دوران، بسیار برای فیلم مشکل آفرین شد؛ اما با وجود همه این تفاسیر، وقتی که در جشنواره برلین به نمایش در آمد، تحسین «فرانسیس فورد کوپولا» کارگردانِ «اینک آخرالزمان» را برانگیخت. دندان مار، یکی از معدود نقاط برخورد کیمیایی با سینمای اجتماعی است…

ابد و یک روز، محصول سال 1394 و در کنار «فروشنده» فرهادی از تازه ترین گزینه های در خور توجه در این نظرسنجی است. شاید خیلی ها بگویند که باید چند سالی از این فیلم فاصله گرفت و آن وقت دید که باز منتقدان در این گونه لیست ها به یادش می افتند یا نه! اما همه این فرضیه ها و گمان ها چیزی از اهمیت فیلم در مقام اولین ساخته کارنامه فیلمسازش کم نمی کند.

سعید روستایی 27 سال دارد و هنوز برای قضاوت توفیق او در سینما شاید زود است. روستایی در این فیلم به پایین شهر رفته و چالش های یک خانواده فرودست را با اعتیاد و عواطفِ مشترک شان روایت می کند. شناخت او از این فضا و آدم ها تحسین برانگیز است…

همان طور که «نرگس» به عنوان نقطه عطف اول در آثار بنی اعتماد، خودی نشان داده است، گویا باید «زیر پوست شهر» را نقطه عطف دوم کارنامه سینمایی او قلمداد کرد. این فیلم که در سال 1379 ساخته شده است، با نگاه جسورانه فیلمسازش به مسائل اجتماعی و خصوصا مسائل مربوط به زنان و جایگاه اجتماعی و حقوقی آنان می پردازد…

اجاره نشین ها، ساخته داریوش مهرجویی و محصول 1365 است. فیلم در زمان اکرانش غوغایی به پا کرد که با مخالفت هایی شدید مبنی بر اکران شدنش همره بود. اجاره نشین ها فیلمی است با رگه های طنز و فضای سمبولیک که مهرجویی در آن برای هر بخش از جامعه اش یک شخصیت طراحی کرده است. لحنِ گزنده و انتقادی اجاره نشین ها و فیلمنامه و کارگردانی دقیقش آن را به یکی از مهم ترین آثار نقد اجتماعی در سینمای ایران بدل کرده است…

«بوتیک» به کارگردانی حمید نعمت الله و محصول سال 1382 به شرایط و روابط بخشی از جوانان در جامعه شهری ایران امروز می پردازد. جوانانی که با مشکلاتی مثل بی کاری، اعتیاد و روان نژندی دست و پنجه نرم می کنند. این فیلم برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول از بیست و دومین جشنواره فیلم فجر شد و از سوی منتقدان بازخوردهای مثبتی گرفت…

شوکران، محصول سال 1377، از نمونه های موفق سینمای اجتماعی – سیاسی است. ساخته شدن شوکران در سینمای ایران به جریانی دامن زد که هنوز نیز کج دار و مریز ادامه دارد. این فیلم توانست به فضای سیاستمداران ورود کند و بسیاری از خط قرمزها و تابوها را به چالش بکشد. تلفیق این فضا با نشانگانِ سینمای اجتماعی، شوکران را در زمانِ ساختش یگانه و منحصر به فرد می کند…

سگ کشی شاید بیشتر از هر فیلم دیگر بیضایی با جهانِ بیرون رابطه برقرار می کند. جهانی ترسناک و تکان دهنده که با از سر گذراندن دوره های پر تنش و پر هزینه پا در راه جدیدی می گذارد. دوره ای که در آن، ثروت عامل بی رقیب منزلت اجتماعی است. سگ کشی استعاره ای است پیچیده که با لایه های مختلف جامعه ایرانی درگیر می شود. این فیلم محصول سال 1379 است.

لیلا محصول 1375 و ساخته داریوش مهرجویی است. این فیلم با توفیق یگانه اش در خلق فضایی سنتی به سمت نقد سنت و مسئله ساز کردن باورهای غلط سنتی می رود. لیلا از بهترین های کارنامه داریوش مهرجویی است.

خانه پدری از آن دسته فیلم ها بود که سروصدای اکران و توقیفش همه جا پیچید. شروع وحشتناک فیلم که همه بحث و جدل ها بر سر برداشتن یا برنداشتن آن است، در نهایت راه به جایی می برد که قرار است جامعه ای مردسالار و تک رو را به محاکمه بکشد. این فیلم با رگه های واقع گرایانه اش یکی از مهم ترین اتفاقات سال های اخیر سینمای ایران است که توانسته است مسائل حل نشده اجتماعی را در پسی زمینه تاریخی مذکر احضار کند… این فیلم که در سال 1389 ساخته شده است، هنوز اجازه اکران گسترده ندارد.

آژانس شیشه ای، محصول 1376، روایت ایستادن قهرمان در برابر جامعه است؛ جامعه ای که روزی برای ساختن خود جنگیده بود اما حالا دیگر عوض شده و ارزش هایش را جایگزین کرده است. داستان فیلم حولِ تلاش رزمنده ای است برای درمان دوست هم رزمش در جنگ هشت ساله… ابراهیم حاتمی کیا این فیلم را با الهام از «بعدازظهر سگی» سیدنی لومت ساخته و توانسته است سیمرغ بلورین بهترین فیلم را در شانزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر به دست بیاورد.

نفسِ عمیق ساخته پرویز شهبازی و محصول  1381 است؛ فیلمی درباره مشکلات جوانان در اجتماع و سرخوردگی های شان در برابر نسلِ پیش تر. نفس عمیق حالا دیگر یک فیلمِ کالت است، فیلمی که بعدها مشابه بسیاری از روی دستش ساخته شد اما هیچ کدام نتوانستند تر و تازگی آن را تکرار کنند. دقت و تاکید ایرج کریمی بر معرفی و نقد این فیلم نیز در دیده شدنش تاثیر فراوانی داشت. نفس عمیق فیلمی است با یک ایده جذاب و اجرایی به مراتب جذاب تر که اعتبار فیلمنامه ای دقیق را پشت سرش دارد. فیلمی که هنوز هم می شود پایش ایستاد.

 درباره الی ساخته اصغر فرهادی و محصول 1387، یک درامِ سخت، پیچیده و گیراست که در دنیای قشر متوسطِ مدرن ایرانی آشوب به پا می کند. فرهادی در این فیلم، اخلاق، وجدان و ارزش های انسانی جامعه ما را لخت و عریان پیش روی مان به چالش می کشد. انسان شناسی «دروغ» و نقش آن در اجتماع شاید هسته مرکزی درباره الی باشد… دیوید بوردول، منتقد و نظریه پرداز سینما درباره الی را بهترین فیلم سال انتخاب کرده بود.

چند هفته ای از اکران فروشنده، آخرین ساخته اصغر فرهادی نمی گذرد. این فیلم توانست در فستیوال کن جایزه بهترین فیلمنامه و بهترین بازیگر مرد را از آنِ خود کند. فروشنده نیز در ادامه فیلم های دیگر اصغر فرهادی، تم اجتماعی دارد. فاجعه ای اخلاقی رخ داده و حالا «مردِ» قصه آبرو و اعتبار اجتماعی اش را در خطر می بیند. فروشنده نماینده امسال سینمای ایران در اسکار است.

بودن یا نبودن، محصول 1377 از اولین فیلم هایی بود که مسئله اهدای عضو را در جامعه ایرانی پیش می کشید. دختری بیمار نیاز به پیوند قلب دارد و پسری نیز مرگ مغزی شده است اما خانواده پسر نمی توانند خودشان را برای اهدای عضو فرزندشان راضی کنند… بودن یا نبودن یکی از برجسته ترین فیلم های کارنامه کیانوش عیاری و تمِ اجتماعی سینمای دهه 70 است.

آبادانی ها، محصول 1371 که به نوعی اولین فیلم ایرانی حاضر در جشنواره کن هم هست، وامدار شاهکار ویتوریو دسیکا، «دزد دوچرخه» است؛ فیلمی که اخلاق و ارزش های انسانی را در شرایط سختِ مردمِ پس از جنگ به چالش می کشد و نشان می دهد که چگونه جامعه در هنگام بلا دستخوش تغییر می شود. آبادانی ها نیز در کنار «بودن یا نبودن» و «خانه پدری»، مهم ترین ساخته های کیانوش عیاری است.

هامون، محصول 1367 و ساخته داریوش مهرجویی است. فیلمی است اجتماعی و سورئال که دوگانگی های نسل روشنفکر دهه 60 را بازتاب می داد. ستیز مهرجویی با جامعه روشنفکر اگرچه در این فیلم تازگی ندارد اما اوج خود را در همین نقطه پیدا می کند. روشنفکرِ فیلم های او، موجودی ابتر و وامانده است که در برابر جامعه به انفعال رسیده است. هامون شاید محبوب ترین فیلم کارنامه مهرجویی است، تا آنجا که بسیاری از طرفداران این فیلم خودشان را «هامون باز» می نامند.

روسری آبی محصول 1373، نظر به محدودیت های اجتماعی اش و شرایط حاکم بر فرهنگ عمومی، زمان خودش را آسیب شناسی می کند. داستان فیلم حولِ روابط عاطفی و انسانی بین دو نسل است و عشق میانسالی. رخشان بنی اعتماد در کنار اصغر فرهادی، کیانوش عیاری و داریوش مهرجویی با سه فیلم، بیشترین سهم را در لیست حاضر دارد.