والیــبال در سال 1895 میلادی مطابق با سال 1274 هجری شمسی، توسط ویلیام . جی . مورگـان مدیر تربیت بدنی کالج Y.M.C.A در شهر هولیوک ایالت ماسا چوست امریکا ابداع شد که ابتدا مینتونت نام داشت.
مورگان پس از این که دوستش، جیمز نایسمیت، در سال 1891 ورزش بسکتبال را درهمان کالج ابداع کرد، با تلفیق ورزش هایی همچون بسکتبال و تنیس، شالوده ورزشی نو و مفرح را برای دانشجویان خود ریخت که بازی آن با توپی شبیه به توپ بسکتبال از روی توری مثل تور تنیس انجام می گرفت. به همین منظور مورگان با استفاده از تور تنیس روی چمن که به دو طرف دیوار سالن ورزش بسته می شد و با استفاده از توئی توپ بسکتبال که به دلیل سبکی وزن به دست ها آسیب نمی رساند ، بازی را شروع کرد و همین شروع کافی بود تا این ورزش به سرعت از یک کالج به کالج دیگر و از شهری به شهر دیگر معرفی و منتقل شود. تا جایی که پس از یک سال (1896) مردم اکثر ایالت های امریکا با آن اشنا شده بودند. در همین سال کمیته بین المللی ورزش کالج از مورگان دعوت کرد تا طی یک کنفرانس، قوانین و مقررات ورزش ابداعی اش را در حضور اساتید کالج تشریح کند. مورگان هم کنفرانس را در سالن ورزشی کالج تشکیل داد. جایی که تعدادی از دانشجویان را به دو گروه تقسیم کرده بود و در حالی که آنها مشغول بازی بودند نقطه نظرات خود را برای اساتید و اعضای کمیته شرح می داد. پروفسور آلفرد.تی.هالستید در جریان همین کنفرانس و با مــشاهده نحوه این بازی، پیشنهاد داد که این ورزش از مینتونت به والیبال تغییر نام پیدا کند. چراکه حرکت و نمود اصلی این بازی در رد و بدل شدن توپ از روی تور است. مورگان هم این پیشنهاد را پذیرفت و به این ترتیب ورزش ابداعی اش شد والیبال.
با اینکه والیبال در آغاز ورزشی سالنی بود و در محل های سرپوشیده انجام می شــد، ولی کم کم توسط خود مردم به زمین هــای روبـــاز کشـیده شد و به شکل یکی از سرگرمی های محبوب تابستانی در پارک ها و ساحل ها درآمد.
سیر وضع قوانین والیبال
در آغاز برای والیبال قوانین خاصی تدوین نشده بود اما رفته رفته با همه گیر شدن آن نیاز به وضع قوانین و مقرراتی که انجام بازی را برای همگان یکدست و آسان کند احساس شد. به همین دلیل؛
در سال 1900 پذیرفته شد که هر ست بازی 21 پوئن باشد.
در سال 1912 سیستم چرخش به تصویب رسید.
در سال 1917 پذیرفته شد که هر ست بازی 15 پوئن باشد.
در سال 1918 تصویب شد که تعداد بازیکنان هر طرف زمین 6 نفر باشد.
در سال 1921 موافقت شد که هر تیم با سه ضرب توپ را به طرف دیگر تور بفرستد.
در سال 1923 اندازه زمین بازی 9×18 متر تعیین شد.
…و به مرور، در سال های بعد، قوانین فراوانی برای این بازی وضع شد و بسیاری از قــوانین قبلی نیز تـــغییر کرد که هنوز هم این تغییرات ادامه دارد. در واقع، یکی از مهمترین برنامه های کنگره بین المللی والیبال که هر چهار سال یکبار برگزار می شود تغییر در قوانین و مقررات بازی والیبال است که به منظور کاملتر شدن، به روز شدن و ایجاد جذابیت در این ورزش به تصویب می رسد. به عنوان مثال در کــنگره جهانی سال 1998 میلادی با تصویب و تغییر قوانینی مـــــانند روش امتیازگیری رالی با 25 پوئن برای ست های اول، دوم، سوم و چهارم و 15 پوئن برای ست پنجم و همچنین تصویب به خدمت گرفتن بازیکن لیبرو و آزادی بــا پـــازدن تــوپ جذابیت و هیجان فراوانی در بازی والیبال به وجود آمد.
در راه جهانی شدن
کانادا اولین کشور خارجی بود که در سال 1900 میلادی والیبال به آن راه یافت.
والیبال از آن پس به کشورهایی از جمله؛ هندوستان، کوبا، پورتوریـــکـــو، فیلیپین، اروگوئه، چین و ژاپن رفت. در واقع، والیبال به تدریج از سال 1914 توسط سربازان ارتش امریکا و مستشاران و اشخاص دیگر ، به کشورهای اروپائی از قـــبـــیل فرانسه، چکسلواکی، لهستان، شوروی، بلغارستان و سایر کشورها معرفی شد و گسترش یافت. در این میان، این آسیایی ها بودند که زودتر از دیگر کشورها انجمنی برای والیبال تشکیل دادند و در سال 1913 مسابقاتی را تحت عنوان جام شرق دور برگزار کردند. اما فرانسه ، چکسلواکی و لهستان سه کشوری بودند که قبل از دیگران فدراسیون ملی والیبال تشکیل دادند و مــصــمم شــدند تا با کمک کشورهای دیگر فدراسیون بین المللی والیبال را هم تاسیس کنند. در همین رابطه همزمان با بـــازی های الـمـپـیـک بـرلین (1936) فعالیت های زیادی نیز انجام دادند که تمام فعالیت های شان با آغاز جنگ جهانی دوم به هدر رفت و متوقف شد.
اما پــس از جــنـگ جهانی دوم، برگزاری یک مــسـابـقه والیبال در قاره اروپا و در شهر پـــاریس بین دو کشور فرانسه و چکسلواکی فرصتی ایجاد کرد تا دوباره بحث تاسیس یک نهاد بین المللی برای این رشته پا بگیرد.
تاسیس فدراسیون جهانی
در نهایت، مذاکرات میان سه کشور فرانسه ، چکسلواکی و لهستان به تشکیل کنـگره ای ویــژه بــرای تــاسـیـس اتحادیه بین المللی والیبال انجامید و ســرانـجـام در آوریل سال 1947 این کنگره با حضور نمایندگان چهارده کشور جهان (بلژیک، برزیل، چکسلواکی، مصر، فرانسه، هلند، مجارستان، ایتالیا، لهستان، پرتغال، رومانی، اروگوئه، ایالات متحده و یوگسلاوی) در پاریس برگزار شد و شرکت کننگان در آن به تاسیس فـدراسـیـون بـیـن الـمـلـلـی والیبال (FIVB)در پاریس و به ریاست پل لیبود از کشــور فرانسه رای دادند.
در سال های بعد، سیل درخواست عضویت از کشورهای مختلف بود که به این فدراسیون بین المللی می رسید و چنین شد که FIVB که با چهارده کشور عضو کار خود را آغاز کرد در عرض کمتر از شصت سال تعداد اعضای خود را به 220 عضو رساند.
پل لیبود طی 37 سالی که ریاست فدراسیون بین المللی را بــرعــهـده داشــت (تا سال 1984) بــا کــمک همکارانش FIVB را در ردیف فعالترین فدراسیون ها و والیبال را در زمره فراگیرترین ورزشهای جهان در آورد. چه آنکه با تشکیل کمیته های تخصصی و تدوین مقررات تازه، بـــرنـامـه ای برای مسابقات رسمی بین المللی تنظیم و آغاز کرد.
در سال 1949 اولین دوره مسابقات قهرمانی مردان جهان در شهر پراگ و در سال 1952 دومین دوره آن همراه با اولین دوره مسابقات قهرمانی زنان جهان در شهر مسکو برگزار شد.
ورود به المپیک
جایگاه و اهمیت بین المللی والیبال در همان ابتدای جهانی شدنش به قدری انکار ناپذیر بود که دیری نگذشت تا برگزارکنندگان بازی های المپیک والیبال را به عنوان یکی از ورزش های المپیکی معرفی کنند. مسابقات والیبال در رده های مردان و زنان از سال 1964 (المپیک توکیو) رسما به برنامه بازی های الــمـپـیــک اضافه شد و تاکنون یازده دوره از این حضور گذشته استقبال از آن در هر دوره نسبت به دوره قبل بیشتر شده است. تا جایی که بنابر اعلام رسمی کمیته بین المللی المپیک؛ والیبال بیشترین بیننده تلویزیونی (بالغ بر یک و نیم میلیارد نفر) در سطح جهان را در بازی های آتن (2004) و پکن (2008) به خود جلب کرده است.
والیبال نوین
اما در کنگره بین المللی والیبال که در سال 1984در شهر لس آنجلس برگزار شد دکتر روبن آکوستا، وزیر پیشین نفت مکزیک، به ریاســت FIVB انتخاب شد. با روی کار آمدن روبن آکوستا والیبال جان تازه ای گرفت. چراکه او با درایتی که در بازار سرمایه جهانی و فعالیت های اقتصادی داشت، از طرفی به انجام امور زیربنایی در جذب سرمایه پرداخت و از طرف دیگر با بهره گرفتن از نقطه نظرات خبرگان، والیبال نوین را پایه ریزی کرد.
او مقر فدراسیون بین المللی والیبال را از پاریس به لوزان سوئیس منتقل کرد و ساختار FIVB را به شکلی که امروز نیز به همان صورت اداره می شود، تشکیل داد.
در این زمان بود که سیاستگزاران جهانی والیبال طرح برگزاری مسابقات والیبال را در سطح جهان به صورت سالیانه تصویب کردند تا علاقه مندان به والیبال مجبور نباشند چهار سال صبر کنند تا یک دوره مسابقه قهرمانی جهان یا جام جهانی برگزار شود. از همین رو، رقابت های لیگ جهانی و جایزه بزرگ جهان با جوایز میلیون دلاری طراحی شد که هنوز هم هر ساله برگزار می شوند و در زمره پرطرفدارترین پیکارهای جهانی ورزش قرار گرفته اند.
والیبال ساحلی
فعالیت های FIVB در دوره ریاست روبن آکوستا تنها به والیبال محدود نشد. چراکه والیبال ساحلی در بعضی از کشورها به 
صورت خودجوش میان مردم رواج یافته بود و FIVB هم با تدوین قوانین و مقرراتی تازه و برگزاری مسابقات جهانی، از این رشته حمایت کرد. تا جایی که کمیته بین المللی المپیک مجاب شد مسابقات والیبال ساحلی از سال 1996 (المپیک آتلانتا) به برنامه بازی هــای الــمپیک اضافه شود.
دکتر روبن آکوستا، سرانجام پس از 24 سال ریاست بر فدراسیون جهانی، در سال 2008 از سمت خود کناره گیری کرد و اعضای سی و یکمین کنگره بین المللی والیبال در شهر دبی وی ژی هونگ از کشور چین را به ریاست FIVB برگزیدند.
وی ژی هونگ طی سال های پیش از ریاستش بر فدراسیون جهانی؛ رئیس کنفدراسیون والیبال آسیا، نایب رئیس قاره ای فدراسیون جهانی و رئیس کمیته قضائی FIVB بود. ضمن اینکه از ملی پوشان اسبق والیبال چین هم محسوب می شود.
تاریخچه والیبال در ایران
والیـــبال اواخر ســــال 1299 هجری شــمــسی توســــط میرمهدی ورزنده، استاد بزرگ ورزش ، بــه ایـران آورده و تعلیم آن از دارالمعلمین ورزش آغــاز شد.
بازی والیبال در ایران در ابتدای امر دارای قواعد خاصی نبود و به شــکــل های مختــلفی انجام می شد. فنون و تاکتیک های والیبال نیز مانند قوانین آن پایه و اساس اصولی نداشت و هر بازیکن به ابتکار شخصی و اختصاصی خود که اکثراٌ با مشت زدن یا سمبه زدن همراه بود با تــوپ بازی می کرد.
در سال 1302 شمسی با استفاده از تــرجــمـه مجلات خارجی قوانینی که در آن زمان در کشورهای دیگر اجرا می شد، در ایران نیز رایج شد.
از سال 1304 توجه عمومی نسبت به این ورزش بیشتر شد و ظرف مـــدت کــمــی طرفداران بسیاری جذب این ورزش شدند. به طوری که تمرینات والیبال در سه محل ، به طــور جدی و مستمر شروع و دنبال شد. این سه محل عبارت بودند از:
1. دارالمعلمین ورزش
2. کلوپ شایسته یا اجتماعیون
3. کلوپ ورزشی کالج البرز.
البته کالج البرز نسبت به دیگر مراکز ورزشی آن زمان، از امکانات بیشتر و بهتری بهره می برد و در نتیجه اکثر جوانان برای تمـریـن به این محل می رفتند.
اولین مسابقه والیبال در سال 1304 بین دو تیم دارالمعلمین ورزش و کـــلوپ شایسته انجام شد که باهیجان فراوان توام بود. چون مسابقه برای مردم تازگی داشت لذا حضور آنان باعث شد که رقابت بیشتری بین دو تیم مسابقه دهنده به وجود آمده و بر هیجان آن افزوده شود. این مسابقه مقدمه ای برای توسعه روز افزون این ورزش بود.
بازی والیبال به تــدریج به مدارس راه یافت و در اندک زمانی توسط مربیان فارغ التحصیل دارالمعلمین ورزش در مدارس و همچنین در شهرستانهای کشور رواج و عمومیت یافت.
شهرستان اصفهان اولین شهری بود که بعد از تهران در امر توسعه این ورزش فعالیت داشت. اولین مــســـابـقه شهرستان های ایران بین دو تیم والیبال کالج اصفهان و کالج البرز تهران برگزارشــد.
تهیه توپ والیبال یکی از مشکلات آن زمان بود و برای بازی والیبال اکثراً از توپ فوتبال استفاده می شد. سرانجام اولین توپ والیبال توسط شخصی به نام قمشه ای ساخته شد.
در سال 1314 یک دوره مسابقه باشگاهی در تهران برگزار شد که تیم والیبال باشگاه دربند جـام قهرمانی را برد. در همین سال نیز چند مسابقه دوستانه و تشویقی بین تیمهای بانوان تــهـــران انجام شد.
در سال 1318 اولین دوره مسابقات والیبال قهرمانی ایران همزمان با مسابقات ســـایـر رشــــته های ورزشی برگزار شد.
در ابتدای تاسیس فدراسیون های ورزشی (سال 1324) والیبال وبـســکـتبال دارای فدراسیون مشترک شدند و تا سال 1336 به همین نحو ادامه داشت. در آن سالها مسابقاتی تـــحــت عنوان قهرمانی باشگاهها ، دستجات آزاد ، انتخابی ، قهرمانی مدارس و دانشکده های هر شهرستان و نهایتاً قهرمانی کشور انجام می گرفت.
اشــــغــال ایران توسط نیروهای متفقین در جنگ جهانی دوم ، ارتباط ورزشی کشور ما به ویژه تیم های والیبال را با سربازان این نیروها به همراه داشت و راهی برای آشنا شدن با والیبال خارج از کـشــور بــود. در آن زمــان یــک مسابقه دوستانه بین یک تیم از کشورمان با ارتش روســیــه در بنــدر انـزلی انجام شد که این بازی به نفع تیم ایران خـــاتــمه یافت.
ترجمه کتاب قوانین والیبال در سال 1333 توسط دکتر سید ضیاءالدین شادمان، رئیس فـــدراسیون والــیــبال و بسکتبال وقت، و تهیه و تنظیم آن توسط استاد کاظم رهبری، رئیس تربیت بـــدنـــی آموزشگاه هــای پــایــتــخت، که از داوران ممتاز والیبال در کشورمان بودند، اقدامات ارزنده ای بود که شــکـل مــنظمی را در برگزاری مسابقات والیبال آن زمان فراهم نمود.
در پــایـــان سال 1336 ، والیبال دارای فدراسیون مستقل شد و آقای امیرعباس امین به عنوان اولیــن رئیس فدراسیــون والیبال کار خود را آغاز کرد.
در همین دوران بحث عضویت ایران در فدراسیون بین المللی والیبال جهان مطرح شد و سرانجام یک سال بعد (سال 1959 میلادی) این مهم به انجام رسید.
در سال 1337 برای اولین بار تیم ملی والیبال مردان پاکستان به تهران دعوت شد و
چند مســابــقه دوستانه با تیمهای ملی وب اشگاهی و ارتش ایران انجام داد. تیم ملی والیبال مردان ایران برای اولین بار در این سال تشکیل شد.
چندی بعد تیم ملی مردان ایران به مسابقات والیبال در بازیهای آسیایی 1958 توکیو اعزام شد. اعضای این تیم را هشت بازیکن (کمال پورهاشمی، عبدالمنعم کمال، محمد اسمعیل اشتری، محمد شریف زاده، عــبــاس تــهــرانی، مـحمود عدل، حسینعلی امیری و سیاوش فرخی) تشکیل می دادند و مربی تـــیم هم استاد فــریــدون شریف زاده از بزرگان والیبال، بسکتبال و فوتبال آن دوران بود و سابقه عضویت در تیم گالاتا سرای ترکیه را هم داشت.
این تیم که برای اولین بار در چــنیـــن رویداد مهمی شرکت کرده بود، توانست با افتخار و سربلندی مقام دوم مسابقات را کسب نموده و مدال نقره اولین دوره مسابــقــات والیبال بازیهای آسیایی را برای کشورمان بــه ارمغان آورد.
پس از این مسابقات، فعالیت های بیــن الــمللی بیشتری در ورزش والیبال ایران آغاز شد. اعزام مربیان و داوران به کلاسهای بین المللی، دعوت از تیم هــای خارجی و اعزام تیمهای ملی کشورمان به تورنمنت ها و مسابقات رسمی بین المللی مانند بازیهای آسـیایی، مسابقات قهرمانی آسیا، غرب آسیا، آسیای مرکزی، قهرمانی جهان، جام جهانی، دانشجویان جهان، ارتشهای جهان، ناشنوایان جــهـان، معلولین جهان و راه آهن های جهان و جام های جمهوریت ترکیه، ریاست جمهوری قزاقستان، شیخ راشد امارات و… بخشی از این فعالیــت هـاست.
در آن سالها استاد ابراهیم نعمتی به عنوان داور بین المللی والیبال مطرح شد که در ادامه به عضویت کمیته داوران FIVB درآمد. همچنان که مدرس جهانی داوری شد.
در رویـداد های داخلی، برگزاری مسابقات والیبال لیگ سراسری ایران با عنوان جام پاسارگـــارد که در سالهای 1353 ، 1354 و 1355 انجام شد و مسابقات بین المللی دهه فجر و لیگ های برتر و دسته اول باشگاهها که از سال 1372 تاکنون انجام می شود از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و در رواج و گسترش و پیشرفت والیبال در کشور تاثیر فراوان برجای گذارده است.
والیبال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی
در سالهای اولیه پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، تحت تاثیر شرایط جنگ تحمیلی علیه کشورمان و به علت تعویض های پیاپی روسای فدراســیــون و تـغییرات وسیع در کادر هیئت رئیسه، برنامه های والیبال شکل پایداری نداشت و بیشتر کوشش می شــد در زمیــنــه ورزش عــمــومــی و همگانی برنامه ریزی شود. لذا به جای رقابت های باشگاهی، برنامه ریزی بریا برگزاری همه ساله مسابقات قهرمانی کشور انجام شد که این رقابتها همچنان نیز برگزار می شوند.
رفته رفته با پایان یافتن جنگ تحمیلی و سامان یافتن مدیریت و برنامه ریزی در ورزش کشور، برنامه ها و مسابقات والیبال نیز در سراسر کشور به لحاظ اجرا، کمیت و کیفیت شکل بهتری به خود گرفت. دوباره اعزام تیم ها به خارج از کشور و دعوت از تیم های خارجی از سر گرفته شد و والیبال پا در راه شروعی دوباره نهاد.
مسابقات والیبال بین المللی دهه فجر که از سال 1365 تا سال 1379 برگزار شد از جمله رویــدادهــای ارزنده در تاریخ والیبال ایران اســت که به پیشرفت والیبال کشورمان سرعت بخشید و زمینه ای شد برای توجه باشگاه ها و تیمداری در والیبال داخلی. تا جایی که لیگ های برتر و دسته اول باشگاه های کشور به شکل نوین خود یعنی آن طور که در دنیا معمول بود، پی ریزی شد و سال به سال رونق یافت.
از سوی دیگر، با به کار گرفتن مربیان نام آشنای جهان والیبال همچون ایوان بوگاینکوف و یوتسا سوتکوویچ در کنار مربیان داخلی در رده پایه به امر بازیکن سازی و آموزش توجه ویژه شد. همچنان که با حضور مربیان بین المللی دیگری نظیر پارک کی وون ، میلوراد کیاچ ، زوران گائیچ و اکنون خولیو ولاسکو در راس کادر فنی مردان ایران علم روز والیبال به بازیکنان ایرانی تزریق شد. از این روست که طی سالهای اخیر عناوین متعدد جهانی و آسیایی و مدال های رنگارنگ والیبال در رده های نوجوانان، جوانان و بزرگسالان افتخار بی چون و چرایی برای ورزش ایران رقم زده و والیبال را به عنوان پرافتخارترین ورزش گروهی ایران به همگان معرفی کرده است.
کسب کرسی های قابل توجه در کنفدراسیون آسیا توسط نمایندگان ایران نیز از دیگر افتخارات والیبال کشورمان است.
اکنون محمدرضا داورزنی، رئیس فدراسیون والیبال ایران، عضو هیئت رئیسه کنفدراسیون آسیا و عضو دپارتمان لیگ جهانی می باشد.
روسای فدراسیون والیبال
1. امیر عباس امین از سال 1336 تا اواخر سال 1342
2. کاظم رهبری از اواخر سال 1342 تا سال 1347
3. علی اکبر میر فخرائی حدود 8 ماه از سال 1347
4. کمال خانلی از نیمه دوم سال 1347 تا سال 1349
5. فریدون فرخ نیا از سال 1349 تا سال 1351
6. تیمسار سرلشگر مهدی خزاعی از سال 1351 تا سال 1353
7. فرهاد مسعودی از سال 1353 تا اواخر سال 1356
8. جناب سرهنگ منوچهر شاپوری از اواخر سال 1356 تا پیروزی انقلاب اسلامی در ایران
9. زنده یاد محمود عدل سال 1358
10. استاد غلامرضا جباری از اواخر سال 1358 تا سال 1360
11. جابر خلف زاده از سال 1360 تا نیمه اول سال 1361
12. حسین علیرضائی تهرانی از نیمه اول سال 1361 تا نیمه دوم سال 1363
13. استاد غلامرضا جباری از نیمه دوم سال 1363 تا اواخر سال 1365
14. پرویز خاکی از اواخر سال 1365 تا اواخر سال 1368
15. محمدرضا یزدانی خرم از اواخر سال 1368 تا مرداد سال 1385.
16.محمدرضا داورزنی از نیمه دوم مرداد سال 1385تاکنون.
منبع : فدراسیون والیبال ایران
