افزایش غیر طبیعی دفعات اجابت مزاج که معمولاً با تغییر در قوام و حجم مدفوع همراه است، اسهال نامیده می‌شود که می‌تواند به دو صورت حاد یا مزمن بروز کند.
اسهال می‌تواند در اثر ابتلاء به عفونتهای میکروبی و یا ویروسی، بیماریها (نظیر التهاب‌های روده‌ای و ایدز)، ناسازگاریهای غذایی، حساسیت به الکل یا مسمومیتها، بروز نماید.
اصولاً اسهال خفیفی که با سایر علائم (تب، دفع خون و …) همراه نباشد، خودبخود بهبود می‌یابد، اما در صورتیکه جنبه آزاردهنده‌ای به خود بگیرد، می‌توان از فرآورده‌های ضد اسهال بهره گرفت. این فرآورده‌ها نیز تنها در درمان شرایط موقت و گذرا توصیه می‌شوند.
**هشدار: در صورتیکه اسهال بیش از دو روز بطول بیانجامد یا با تب بالا، از دست دادن %5 کل آب بدن یا دفع خون همراه شود، هرگز خوددرمانی نکنید و فوراً باپزشک تماس بگیرید.
ممکن است اسهال به از دست دادن مقدار زیادی از آب و املاح بدن منجر شود. در این شرایط، دهان خشک شده و چشمها گود می‌افتند. ضعف، کاهش میزان دفع ادرار و سرگیجه نیز از علائم دیگر این عارضه هستند. بنابراین جایگزینی آب از دست رفته برای افراد مبتلا به اسهال و خصوصاً در اطفال، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در اینگونه موارد می‌توان با نوشیدن انواع مایعات و یا استفاده از محلولهای خوراکی نظیر ا-آر-اس (رجوع به تک‌نگار این دارو)، آب و املاح از دست رفته را باز گرداند.
در صورت عدم دسترسی به پودر بسته بندی شده ا-آر-اس، می‌توانید از فرمول زیر برای تهیه آن استفاده نمائید:
2 قاشق مرباخوری شکر
1 قاشق چایخوری نمک
1/2 قاشق چایخوری جوش شیرین
+ 4 لیوان آب جوشیده سرد شده و یا آب میوه
*توجه: استفاده از محلولهای تزریقی وریدی (انواع سرم) در این موارد، تنها در صورتی ضرورت می‌یابد که بیش از %10 کل آب بدن از دست رفته باشد و تشخیص آن نیز بر عهده پزشک است.
از جمله روشهای غیر داروئی دیگری که می‌توانند به رفع علائم اسهال کمک کنند عبارتند از استراحت، رژیم غذایی مناسب (مصرف مایعا- غذاهای کم حجم ولی مقوی و پرهیز از مصرف سبزیجات و میوه‌جات خام) و خودداری از مصرف فرآورده‌های ملین.
ضمناً در مورد شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند بهیچ عنوان نباید شیر مادر را قطع نمود اما برای کودکانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند، طبق تجویز پزشک نوع مناسب‌تری از شیرخشک توصیه می‌شود.
درمان داروئی اسهال
فرآورده‌های ضد اسهال، علائم آزاردهنده اسهال را بهبود می‌بخشند. مانند سایر داروها، در صورتیکه مصرف کننده سایر داروهای OTC (بدون نسخه) و یا نسخه‌ای می‌باشید، در مصرف این فرآورده‌ها احتیاط نمائید. فرآورده‌های ضد اسهال تنها برای درمان شرایط موقت و گذرا توصیه می‌شوند، بنابراین اگر اسهال برای مدت دو روز ادامه یابد و یا با تب بالا، کاهش بیش از %5 کل آب بدن و یا دفع خون همراه شود، حتماً باید با پزشک تماس بگیرید. این فرآورده ها عبارتند از:
1- زغال فعال (Charcoal Activated)
دسته داروئی: ضد اسهال- ضد نفخ
*توجه: استفاده از زغال فعال بعنوان پادزهر تنها تحت نظارت مستقیم پزشک مجاز می‌باشد.
اسامی تجارتی:
CARBONET
CHARBON
اشکال داروئی OTC: فله (پودر جهت تهیه سوسپانسیون)
مقدار مصرف: بزرگسالان و کودکان بالاتر از 3 سال- 0/5 گرم هر نیم تا یکساعت (حداکثر 4 گرم در روز)
کودکان زیر 3 سال- طبق تجویز پزشک
بعنوان ضد نفخ: بزرگسالان و کودکان بالاتر از 12 سال- 1 تا 4 گرم، بلافاصله پس از هر وعده غذا
نحوه مصرف: مقدار تعیین شده از پودر را در مقدار متناسبی آب یا آب میوه پراکنده کرده، میل نمائید
موارد منع مصرف: مسمومیت با مواد خورنده و سوزاننده- عدم هوشیاری کامل بیمار
عوارض جانبی: استفراغ (معمولاً در صورت مصرف مقادیر زیاد)- یبوست- مدفوع سیاهرنگ
مصرف در بارداری و شیردهی: منعی ندارد
نکات قابل توجه قبل از مصرف دارو:
– اگر اسهال بیش از دو روز و تب یا نفخ بیش از یکهفته پس از مصرف دارو باقی بماند، به پزشک اطلاع دهید.
– میان مصرف این دارو و سایر داروها فاصله زمانی 2 ساعت را مراعات نمائید.
– این دارو را همراه با لبنیات مصرف نکنید زیرا از اثر آن کاسته می‌شود.
– این دارو رنگ مدفوع را سیاه می‌کند که جای نگرانی نیست.
– دارو را در ظروف دربسته شیشه‌ای یا فلزی نگهداری کنید.
2- او-آر-اس (O.R.S)
دسته داروئی: جایگزین کننده آب و املاح از دست رفته
اسامی تجارتی: REHYDRALYTE
NORMOLIT
ترکیبات: 3/5 گرم سدیم کلراید+ 1/5 گرم پتاسیم کلراید+ 2/9 گرم تری سدیم سیترات + 20 گرم دکستروز در هر بسته پودر
اشکال داروئی OTC: پودر بسته بندی شده در بسته‌های گرمی
مقدار مصرف: بزرگسالان و کودکان بالاتر از 3 سال- برحسب نیاز
کودکان پائین تر از12 سال- تا روزی 3 لیتر از محلول آماده شده
شیرخواران- تا روزی یک‌لیتر ازمحلول آماده شده
نحوه مصرف: هر بسته از پودررا در یک لیتر (چهار لیوان) آب جوشیده سرد شده حل نموده، برای طعم بهتر، در یخچال نگهداری کنید و بلافاصله پس از تهیه مصرف نمایئد.
عوارض مصرف بیش از حد دارو: ممکن است در شیرخواران تشنج بدهد که باید از تشنج ناشی از کم آبی بدن تمیز داده شود.
مصرف در بارداری و شیردهی: منعی ندارد
نکات قابل توجه قبل از مصرف دارو:
– در صورت عدم بهبودی پس از مصرف دارو، به پزشک مراجعه کنید.
– در صورت بروز استفراغ در شیرخوار، پس از 10 دقیقه دوباره مصرف دارو را با مقدار کمتر ودر دفعات بیشتر ادامه دهید.
– بعد از تأمین آب و املاح بدن، برای کودک از سایر غذاها نیز استفاده نمائید.
3- یدوکینول:
دسته داروئی: ضد اسهال
اشکال داروئی: قرص 210 میلی گرمی
مقدار مصرف: بزرگسالان : روزی 3 عدد تا 20 روز
موارد احتیاط: حساسیت به دارو ، ابتلا به بیماری های تیروئید
عوارض جانبی: دردهای عصبی ( نوروپاتی) ، سزگیجه، خارش ، کهیر ، کاهش بینایی ، تهوع و استفراغ ، درد
شکم و بزرگ شدن تیروئید
مصرف در بارداری و شیردهی: بهتر است اجتناب شود.
نکات قابل توجه قبل از مصرف دارو:
– اگر اسهال بیش از دو روز و تب یا نفخ بیش از یکهفته پس از مصرف دارو باقی بماند، به پزشک اطلاع دهید.
– طی 3 روز اول درمان ممکن است اسهال تشدید شود در صورت ادامه این حالت بیش از 3 روز دارو را قطع و با پزشک خود مشورت کنید.
– برای جلوگیری از عود مجدد عفونت بهداشت را کامل رعایت کنید.
قبل و بعد از دفع مدفوع و صرف غذا دستها را با آب گرم و صابون بشویید و از خوردن غذاهای خام خودداری کنید.
4- دیفنوکسیلات:
دسته داروئی: ضد اسهال
نام تجاری:
LOMOTIL
اشکال داروئی: حاوی 5/2 میلی گرم دیفنوکسیلات و 025/0 میلی گرم آتروپین
مقدار مصرف: بزرگسالان : روزی 3 تا 4عدد و سپس کاهش دز مصرفی به 2 تا 3 عدد
موارد احتیاط: حساسیت به دارو
عوارض جانبی: سرگیجه ، سر درد، خشکی دهان ، افزایش فشارخون ( بدلیل احتباس ادراری) ، بی اشتهایی و تپش قلب
مصرف در بارداری و شیردهی: اجتناب شود.
نکات قابل توجه قبل از مصرف دارو:
-از مصرف دارو بدون تجویز پزشک خودداری کنید.
– مصرف طولانی مدت دارو باعث ایجاد وابستگی به دارو می شود.
5- لوپراماید هیدروکلراید:
دسته داروئی: ضد اسهال
اشکال داروئی: قرص و کپسول 2 میلی گرمی
مقدار مصرف: بزرگسالان : 4 میلی گرم دز شروع کننده ، سپس 2 میلی گرم دز ادامه دهنده تا 5 روز
عوارض جانبی: کرامپ شکمی ، سر گیجه ، بثورات جلدی
مصرف در بارداری و شیردهی: بهتر است اجتناب شود.
