در 4 بهمن سال 1285 در باجگیران واقع در خراسان رضوی به دنیا آمد.
دوران زندگی:
وی که در طول زندگی خود، موفق به ثبت نام خود در میان افراد توانا در عرصه ریاضیات، تقویم نگاری، پژوهش تاریخ علم و مدرسه داری شده، فراگیری دروس مختلف را نزد پدر و با پردازش به آموزش های پایه و زبان فرانسوی، آغاز نمود.
پس از آن به همراهش به مشهد رفت و در مدرسه احمدیه مشهد پس از آزمونی که مدیر مدرسه از وی به عمل آورد وارد کلاس چهارم شد، ولی پس از سه ماه به تشخیص معلم به کلاس پنجم انتقال یافت. پس از مدتی تحصیلاتش را در مدرسه آلیانس فرانسوی (یکی از سه مدرسه فرانسوی زبان تهران) با حضور در کلاس هفتم ادامه داد. پس از پایان دوره دبیرستان در مهر ماه ۱۳۰۸ به دارالمعلمین عالی در رشته ریاضیات وارد شد و پس از آن به خدمت وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه در آمد. پس از آن نیز مدتی در ساری به تدریس ریاضی، فیزیک، علوم طبیعی و زبان از کلاس اول تا ششم متوسطه، مشغول بود. مدتی رئیس ادارهٔ استخدام شهرستان‌ها در کارگزینی وزارت فرهنگ و مدتی رئیس کارگزینی دانشگاه تهران بود. در سال ۱۳۲۱ پس از آنکه دانشگاه تهران از وزارت معارف جدا شد وی به عنوان رئیس دانشگاه تهران برگزیده شد. وی که در سال 1322 هجری به نگارش مقاله معروف نقد قانون دانشگاه پرداخت، در سال 1324 هجری و به دنبال کناره گیری از شغل اداری در دانشگاه تهران، مشغول به کار در پلی تکنیک و دانشسرای عالی شد. در این دو دانشگاه به مدت ۱۸ سال درس مناظر و مرایا (پرسپکتیو) را تدریس کرد. در دانشسرای عالی با استادانی چون غلامحسین رهنما، بدیع‌الزمان فروزانفر، شفق، دکتر لوئی لونگ، گابریل یاریئر، آشنا شد و از محضر آنها استفاده کرد.
چندین بار برای مطالعه در مورد سیستم آموزشی به فرانسه، انگلستان و آمریکا اعزام شد. یکی از بزرگترین خدمات ایشان به جامعه فرهنگی ایران، بنیانگذاری مدارس هدف و بنیانگذاری دانشنامه بزرگ فارسی و تصحیح تقویم ایرانی بود. احمد بیرشک و تنی چند از یارانش (احمد دیانی – احمد رضاقلی زاده – سید محمد قاضی نوری – علی متمدن – دکتر تقی هورفر – احمد انواری) در تاریخ ۲ خرداد ۱۳۲۷ (برابر با ۲۳ ماه مه ۱۹۴۸ میلادی)با سرمایه‌ای اندک (۳۵۰۰۰ تومان) اولین مدرسه هدف (مخفف هنر، دانش و فرهنگ) را بنیان نهادند. گروه فرهنگی هدف، متشکل از چهار دبستان دخترانه و پسرانه و چهار دبیرستان تا سال انحلال یعنی ۱۳۵۸ بیش از شانزده هزار دانش آموز دیپلمه تربیت کردند.همچنین قدمهایی را در جهت افزایش سواد فرهنگی جامعه برداشته است.
در سال ۱۳۴۱ در زمان وزارت دکتر پرویز ناتل خانلری به معاونت وزارت فرهنگ رسید. همچنین با دانشگاه صنعتی شریف (آریامهر سابق) در ویرایش متون ریاضی و فیزیک همکاری داشت. در سال ۱۳۷۰ بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی را بنیان گذارد و تا سال ۱۳۷۷ ریاست آن را برعهده داشت. علاوه بر دانشنامه بزرگ فارسی، در تالیف دانشنامه ایرانیکا، فرهنگ کامل انگلیسی – فارسی تألیف عباس آریان پور و منوچهر آریان پور، فرهنگنامه کودکان و نوجوانان و دانشنامه ایران و اسلام، همکاری داشته است.
تقویم دکتر بیرشک:
برخلاف تقویم‌های پیشین از دوره‌های ۳۳ ساله (هفت دورهٔ ۴ ساله و یک دورهٔ ۵ ساله) تشکیل نشده، بلکه از دوره‌های ۲۸۲۰ ساله تشکیل شده است. هر دوره به زیردوره‌های ۱۲۸ یا ۱۳۲ ساله تقسیم می‌شود، که هرکدام از آنها نیز به زیرزیردوره‌های ۲۹، ۳۳، یا ۳۷ ساله تقسیم می‌شوند که در هرکدام سال‌های مضرب ۴ غیر از آخرینشان کبیسه می‌باشد. هر سال ۱۲ ماه دارد که شش تای اول ۳۱، پنج تای بعد ۳۰، و ماه آخر بر حسب کبیسه بودن یا نبودن ۲۹ یا ۳۰ روز دارد.
تحصیلات و مدارک علمی:
رشته ریاضی در دارالمعلمین عالی
مسئولیت و مقام ها:
- کار در وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه
- تدریس در ساری
- رئیس ادارهٔ استخدام شهرستان‌ها
- رئیس کارگزینی دانشگاه تهران
- رئیس دانشگاه تهران
- کار در پلی تکنیک و دانشسرای عالی
- بینانگذار مدارس چهارگانه هدف
- مصحح تقویم ایرانی
- معاون وزارت فرهنگ
- بنیانگذار و رییس دانشنامه بزرگ فارسی
افتخارات:
در سال 1370 با دریافت لوح تقدیر ریاست جمهوری به عنوان استاد نمونه شناخته شد و از دانشگاه شهید بهشتی دکتری افتخاری ریاضیات دریافت کرد.
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به پاس سال¬ها خدمات علمی و فرهنگی اش، طی برگزاری مراسم بزرگداشتی در ۲۹ آبان سال ۱۳۷۸ ایشان را به عنوان یکی از مفاخر ایران زمین معرفی کرد و لوح تقدیری به خانواده استاد اهدا نمود.
دریافت نشان دولتی درجه یک دانش از دفتر ریاست جمهوری در فروردین ۱۳۸۱ .
آثار :
تالیفات:
- کتاب‌های جبر و حساب سال‌های دبیرستان
- زندگینامهٔ علمی دانشوران
- هندسهٔ ترسیمی
- هندسهٔ سطحیه
- هندسهٔ مناظر و مرایا
- اصول مناظر و مرایا: پرسپکتیو
- جدول‌های لگاریتم با همکاری ا. انواری
- گاهنامه تطبیقی سه هزار ساله
ترجمه:
- شناخت ژاپن، نوشته جون لیوینگستون، جومور، فلیشیا اولد فادر
- سرگذشت علم (کتاب برگزیده سال ۱۳۷۷)
- آموزش در جریان پیشرفت، نوشته پائولوفریره
- تاریخ آفریقا، نوشته جی. کی.
- زندگینامه برتراند راسل به قلم خودش
- سرگذشت علم، نوشته جورج سارتن
- یک، دو، سه… بی‌نهایت، نوشته ژرژ گاموف
- جهان و انشتاین، نوشته لینکلن بارنت
- آینشتاین، نوشته جرمی برنستاین، چاپ دوم، تیرماه ۱۳۷۸، انتشارات خوارزمی
- رهبر علم، نوشته آیزاک آسیموف
فوت :
در عصر روز چهارشنبه ۱۴ فروردین سال ۱۳۸۱ در تهران درگذشت.
منابع:
ویکی پدیا
مفاخر
سیتی تومب
