همچنانکه براساس آیه شریفه قرآن که فرموده: «استعِینُوا بِالصَّبرِ وَ الصَّلوهِ إنَّ اللهَ مَعَ الصَّابِرین»[بقره/153] گویای این مطلب است که انسان در هیچ حال از صبر بی نیاز نیست، بلکه اگر انسان از همه مشکلات و ناملایمات زندگی هم خلاص شود، بازهم در برخورد با نعمت‌ها و موهبت‌های الهی(به جهت اینکه دچار غرور و انحراف نشود)، نیازمند استعانت به این صفت الهی است و این در حالی امکان دارد که انسان آمادگی خود را در مواجهه با این موضوع ارتقاء داده باشد، در غیر اینصورت این موضوع برای فرد سخت و مشکل به نظر خواهد رسید.
از این رو نمی‌توان از این نکته غافل شد؛ افرادی که آستانه صبر و تحمل پایینی دارند، معمولا از زندگی خود رضایت کافی را ندارند؛ زیرا به هرحال در زندگی، مشکلات و ناملایماتی وجود دارد و نداشتن صبر و تحمل کافی در برابر آنان، زندگی را برای اینگونه افراد تلخ و سخت خواهد کرد. در حالی که بالا بودن آستانه صبر در افراد، باعث ارتقاء رضایت مندی در آنان می‌شود.
از سویی، فارغ از اینکه مسأله صبر و شکیبایی در برابر ناملایمات اگر در راستای کسب رضایت الهی باشد، چقدر از حیث معنوی تاثیرگذار است بطوریکه بهره معنوی صبر در مصائب آن است که خداوند متعال بهترین پاداش‌های نیکو را عنایت خواهد فرمود[1]، امّا در امور دنیوی و در برخورد با اطرافیان به ویژه خانواده نیز بسیار تاثیرگذار می‌باشد.
یکی از اثرات دنیوی و محسوس صبر در افراد این است که روح اینگونه افراد در اثر پایداری و استقامت در مواجهه با مشکلات و ناملایمات به قدر قوی و توانا می‌شود که موجب رسیدن به مقامات عالی انسانی خواهد شد و همچنین موجب رسیدن به مقاصد و آرزوهای فرد می‌شود. همچنانکه امام علی(علیه‌السلام) در این باره فرموده است: «صبر در برابر رنج، سرانجامش دست یافتن به فرصت و پیروزی است.»[2]
از طرفی، صبر در برابر مشکلات زندگی، بداخلاقی‌های همسر، بدرفتاری‌های فرزند و هرآنچه که موجب ناملایمات در زندگی می‌گردد، باعث می‌شود که فرد در برابر آنان بهتر و راحت‌تر برخورد کند و فشار کمتری را احساس کند و در نتیجه آرامش و طمأنینه بیشتری در برخورد با اطرافیانش داشته باشد.
امّا راه‌های ارتقاء صبر در زندگی:
1- بالا بردن آگاهی افراد نسبت به فضیلت و نتایج صبر در زندگی
از جمله اموری که موجب ارتقاء صبر در افراد می‌شود، این است که فرد روایاتی را که در فضیلت، حُسن و عاقبت صبر در دنیا و آخرت وارد شده ملاحظه نماید. بررسی فرد نسبت به روایاتی که ناظر به فضیلت، حُسن و عاقبت صبر در دنیا و آخرت هستند باعث می‌شود که فردی که خواهان افزایش این صفت در خود می‌باشد قوت گرفته و انگیزه قلبی زیادی نسبت به انجام آن در زندگی پیدا کند. به همین منظور به برخی از این روایات اشاره می‌کنیم؛
پیغمبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در باب فضیلت صبر فرموده است: «از چیزهایی که کمتر به شما داده شده، یقیین و صبر است، به هر کس از این دو بهره‌اش داده شود، دیگر برایش اهمیتی نداشته باشد که عبادت شب و روزه مستحبی روز را از دست دهد. اگر بر وضعیتی که دارید صبر ورزید خوش‌تر دارم از این که فردی از شما با عمل همگی شما به نزد من آید.»[3] امام جعفرصادق(علیه‌السلام) نیز در این باره فرموده: «کسی که شبی را به رنج مبتلا گردد و از آن استقبال نماید و شکر خدا را به جا آورد، مانند آن است که خدا را شصت سال عبادت کرده باشد. پرسیدند چگونه از رنج استقبال نماید؟ فرمود: به ناراحتی آن صبر کند و به کسی اطلاع ندهد و خدا را شکر کند.»[4]
همچنین پیامبر اسلام در باب عاقبت صبر فرموده است: «خدای عزوجل فرموده؛ هرگاه متوجه سازم به بنده خود، مصیبتی و بلایی در بدن او یا مال و فرزند او، پس او صبر جمیل نماید من از او شرم می‌کنم که در روز قیامت ترازویی به جهت او نصب کنم یا نامه عمل او را بگشایم.»[5] و بسیاری از روایات دیگر که هر کدام بر یکی از فضیلت‌ها و نتایج صبر در زندگی اشاره دارد.
2- افزایش یاد خدا و توکل بر او
انسان با بالا بردن آستانه توکل بر خدا، ذکر و یاد او، استقامت و پایداری در زندگی را برای خود به ارمغان می‌آورد. از طرفی، بالا بردن توکل فرد در زندگی، باعث افزایش اطمینان انسان نسبت به خدا می‌شود و وابستگی‌اش نسبت به دنیا کم و دنیا در چشم او کوچک و حقیر می‌شود و هنگامی که فرد اینگونه باشد، به راحتی می‌تواند در برابر مصایب، ناملایمات و ناسازگاری‌ها در زندگی کنار بیاید و صبوری داشته باشد.
از سویی دیگر؛ از جمله عباداتی که زمینه ساز صبر در روحیه افراد می‌شود، نماز و روزه است؛ روزه به دلیل بوجود آمدن استقامت در برابر سختی‌ها و مشکلاتی که به سبب گرسنگی و تشنگی در فرد روزه دار ایجاد می‌کند، می‌تواند زمینه ساز خوبی برای ایجاد صبر در انسان باشد. نماز نیز به جهت صبر و حوصله فراوانی که فرد نماز گذار نیاز دارد، می‌تواند الگوی خوب و ممتازی در ایجاد صبر و استقامت در فرد باشد.
پی‌نوشت:
[1]. معراج السعاده، ص703
[2]. غررالحکم، ح1334
[3]. وسایل الشیعه، ج3، ص229
[4]. اخلاق حسنه، فیض کاشانی، ص192
[5]. اصول کافی، ج4، ص274
