وب سایت همشهری 6 و 7 – سعیده نیک اختر: ماه گذشته را می‌توان ماه نوزایی شبکه چهار نامید. تولید و پخش یکباره و همزمان ده‌ها برنامه علمی-فرهنگی از شبکه منسوب به فرهیختگان اتفاق خوبی بود. نزدیک به یک ماه از پخش برنامه‌های جدید این شبکه مثل چرخ، صدبرگ، فانوس، چهارسوی علم، اسطرلاب، زاویه، نقد فیلم (نقد 4)، نقد تئاتر، نقد شعر، نقد کتاب و نقد تجسمی(هنرنامه) می‌گذرد.
به نظر می‌رسد مدیران شبکه فرهیختگان رویکرد همه جانبه‌ای داشتند و برای اغلب سلیقه‌ها برنامه ساخته‌اند. مخاطبان شبکه‌چهار می‌توانند از داشتن شبکه تخصصی خوشحال باشند و برای تماشای برنامه مورد علاقه‌شان با مشاهده سایت شبکه 4 http://tv4.ir و دیدن جدول کنداکتور ریز و دقیق‌اش http://tv4.ir/images/pdf/94-32.pdf ، برنامه‌ریزی کنند. به غیر از چرخ و صدبرگ که برنامه‌های شبانه این شبکه راس ساعت 19 و 21 اند، بقیه نقدهای هنری به طور زنده هفته‌ای یک بار روی آنتن می‌روند.
جدول پخش برنامه‌های پر بیننده و نقدنامه‌ها را برای مخاطبان شبکه چهار در ادامه آورده‌ایم. یک ماه زمان مناسبی برای نقد و بررسی برنامه‌های جدیدی است که به طور کمربندی علم و هنر را احاطه کرده‌اند. به همین خاطر سراغ یکی از پر بیننده‌ترین برنامه‌های این شبکه- چرخ -رفتیم که محصول هنر برادران دوقلوی صفاریان‌پور است.
چرخ
شنبه تا چهارشنبه / ساعت19
اگر می‌خواهید از تازه‌ترین اخبار علمی آگاه شوند پیشنهاد می‌کنیم پای این برنامه بنشینند که توسط برادران صفاریان‌پور تهیه و اجرا می‌شود. چرخ ضمن اطلاع‌رسانی، جنبه آموزشی هم دارد و درباره لزوم و نحوه استفاده از ابزارهای علمی در زندگی روزمره مردم با آنها صحبت می‌کند.در ادامه با دوقلو‌های صفاریان‌پور، تهیه کنندگان این برنامه گفت‌گو کرده‌ایم.
صد برگ
شنبه تا پنج شنبه/ ساعت21
مجله شبانه فرهنگی-هنری است که توسط منصور ضابطیان و محمد صوفی تهیه می‌شود. مجری دو شب برنامه ضابطیان است و در کنارش طبق موضوع و مناسبت‌های تقویمی دکتر کاکاوند، امیرعلی نبویان و شاهین شرافتی اجرای دیگر شب‌ها را به عهده دارند.
همانطور که از اسم برنامه پیداست، صدبرگ موضوعات متنوعی مثل سینما، شعر، ادبیات، موسیقی، روانشناسی , خاطره‌گویی را متناسب با اتفاقات روز دنبال می‌کند و در کنارش پذیرای مهمانان و کارشناسان مربوط است. صدبرگ دو دکور برای اجرا دارد که پس زمینه‌اش متناسب با ایام تغییر می‌کند. فضای آرامش بخش این برنامه حس و حال رادیو هفت را دارد.
نقد کتاب
دوشنبه‌ها / ساعت 23
برنامه زنده نقد کتاب به تهیه کنندگی مجتبی شفیعی و اجرای موحد ابطحی عضو هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه روی آنتن می‌رود. این برنامه سعی دارد هر هفته با معرفی و نقد و بررسی تخصصی‌ترین کتاب‌های تازه منتشر شده و تاثیرگذار، بر رونق بازار کتابخوانی و نقد کتاب بیفزاید.
نقد فیلم
پنج شنبه‌ها / ساعت 23
طبق روال قدیم تلویزیون پنج شنبه شب به برنامه نقد فیلم اختصاص داده شده است. این برنامه به تهیه کنندگی علی سلیمانی و اجرای خوب امیر شهاب رضویان هر هفته به نقد و بررسی یک اثر سینمایی روی پرده می‌پردازد.
زاویه
چهارشنبه‌ها / ساعت 22:45
گروه فرهنگ واندیشه شبکه 4 سری جدید مجله زاویه را با رویکرد علوم انسانی روی آنتن برده است. مجری این برنامه دکتر شجاعی است و هر هفته با دعوت از کارشناسان و اساتید سعی دارد با به چالش کشاندن علوم انسانی ارزش و اهمیتش را نزد مخاطب بالا ببرد.
نقد شعر
یکشنبه‌ها / ساعت 23
این برنامه به معرفی تازه‌های نشر در زمینه شعر، بررسی کارنامه شاعر، معرفی شاعران جوان می‌پردازد و به تهیه‌کنندگی کوروش انصاری و اجرای سعید بیابانکی روی آنتن می‌رود. در کنار اشعار معاصر، ادبیات کهن هم متناسب با مناسبات تقویمی و سالروزها بررسی می‌شود. همه این نقد‌ها در یک لوکیشن فیلم‌برداری شده است.
هنرنامه
جمعه‌ها / ساعت 22:20
برنامه‌ای کاملا تخصصی درباره هنرهای تجسمی است که توسط مهسا‌ملک مرزبان اجرا می‌شود. هنرنامه در فضایی خارج از استودیو اجرا می‌شود و پویا و متحرک است. هر هفته به یک گالری نقاشی و یک نمایشگاه آثار تجسمی و یک نمایشگاه عکس که در حال برگزاری است، سر می‌زند. هنرنامه در کنار معرفی آثار و اتفاقات روز هنری، بحث تحلیلی هم دارد و هر هفته به نقد یک مستند هم می‌پردازد.
نقد تئاتر
شنبه‌ها / ساعت 23
در حال حاضر تنها برنامه تخصصی تئاتر در تلویزیون از این شبکه پخش می‌شود و علاقه‌مندان به بحث‌های تخصصی تئاتر می‌توانند آن را با حضور کارشناسان مخصوص دنبال کنند. نقد تئاتر دکور بسیار ساده با پس زمینه سفید دارد و هر هفته با حضور دو منتقد و یک کارگردان که تئاترش در حال اجراست روی آنتن می‌آید. هنگام نقد و تحلیل تئاتر مربوط بخش‌هایی از تئاتر هم به نمایش در می‌آید. تهیه این برنامه را مجید گیاه‌چی و اجرای آن را دکتر عطاالله کوپال بر عهده دارند. تکرار نقد تئاتر روزهای یکشنبه ساعت 16 است و موضوع هر هفته قبل از پخش روی سایت شبکه قرار داده می‌شود.
اسطرلاب
سه‌شنبه‌ها / ساعت 23
برنامه نقد دانش است و با هدف بررسی روند تولید علم در کشور روی آنتن می‌رود. اسطرلاب موانعی را که بر سر راه تبدیل دانش به فناوری، ثروت و اقتصاد دانش ایجاد می‌شود بررسی می‌کند. این برنامه توسط مریم فیروزی تهیه و توسط ندا سپانلو مدیر گروه اقتصاد شبکه 4 اجرا می‌شود. اسطرلاب هر هفته از سیاستگذاران و مجریان نظام علم و فناوری دعوت می‌کند تا ضمن بررسی روند و عملکردها، راهکارهایی موثر به مسئولان، صاحبان علم و مخاطب ارائه دهند.
با محمد فواد صفاریان‌پور
علم را باید به زبان ساده گفت
39 ساله است و به همراه سیاوش، برادر دو قلوی همتایش سال‌هاست به عنوان مجری- برنامه سازهای علمی تلویزیون شناخته شده‌اند. سال 76 به پیشنهاد خودشان با در دست داشتن مقاله‌ای به بهانه ظهور ستاره دنباله‌دار هیل باب در آسمان، چند دقیقه‌ای در سیمای کودک اجرا داشتند و پس از آن از سال 78 ویژه برنامه‌هایی چون؛ گذرزهره، آخرین کسوف قرن، اولین خسوف قرن و طولانی‌ترین کسوف قرن به مناسبت ماه گرفتگی‌ها و خورشید گرفتگی‌ها تهیه و اجرا کردند.
فواد صفاریان‌پور رویکرد سینمایی هم دارد و از سال 72 اولین فیلم کوتاهش را با نام تباه ساخت. سال 76 به عنوان دستیار تدوین کنار خانم هایده صفی‌یاری در آژانس شیشه‌ای حضور داشت و سال بعدش در فیلم هزاران زن مثل من، به دستیار کارگردانی رضا کریمی مشغول شد. در همین مدت فصلنامه‌های تابستانه و زمستانه را برای گروه کودک شبکه 2 سیما با امیر سمراتی تهیه کرد. سال 1386 فیلم‌های کوتاه دیگری با عناوین آخرین پک، یک شاخه گل، آب آبی آسمان آبی و زندگی را ساخت.
آسمان شب یکی از پر مخاطب‌ترین برنامه‌های تلویزیون در حوزه نجوم بود که فواد کارگردانی آن را برعهده داشت و این شب‌ها هم برنامه علمی چرخ را به اتفاق سیاوش هر روز از شنبه تا چهارشنبه راس ساعت 19 روی آنتن شبکه 4 دارد . به همین بهانه با هر دو برادر گفت‌وگو کردیم.
تا به حال حدود 20 برنامه از چرخ در شبکه 4 پخش شده. کار با شبکه 4 چگونه است؟
قبل از هر چیز باید بگویم آسیب‌شناسی شبکه‌ها بسیار مهم است. شبکه 4 کنداکتور بسیار مرتبی دارد. اگر برنامه‌ای راس ساعتی که اعلام شده پخش نشود ضعف بزرگی محسوب می‌شود. شبکه 4 در این مورد موفق عمل کرده و بهترین سایت و جدول پخش را با ریزه کاری‌هایش دارد. یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت برنامه‌هایی چون خندوانه، مردم ایران سلام و تیک تاک به طور قطع و یقین همکاری مدیر شبکه است.
مدیران به عنوان بدنه اصلی یک شبکه اگر خودشان را در راس برنامه‌سازی نبینند و اعتمادهای به موقع را نکنند قطعا برنامه موفق نمی‌شود. عامل بزرگ موفقیت یک برنامه ارتباط دو سویه مدیریت و سازنده برنامه است.
برنامه‌های موفق در تاریخ تلویزیون از جمله محله بروبیا و خانه سبز تا امروز نشان داده علاقه‌مندی مدیریت در بین بوده اما هرجا که خیلی محتاطانه و دست به عصا حرکت کرده با ضرر مواجه شده است. البته که رعایت اصول اخلاقی و احترام به خطوط قرمز و اعتقادات باید رعایت شود و نشانه احترام به شعور مخاطب است ولی باید پذیرفت برای بروز خلاقیت نیاز به فضای باز منطقی است.
یکی از عوامل جذب برنامه چرخ دکورش است، در طراحی دکور برنامه چه رویکردی داشتید؟
دکورها توسط آقای بهرنگ سهرابی طراحی شده که آشنایی‌مان با ایشان به زمان برنامه تیک تاک برمی‌گردد که دکورش شبیه کافه بود. ایشان متخصص معماری و دکوراسیون داخلی اند. بهرنگ سهرابی مدت‌ها با من و سیاوش صحبت کرد و بارها به ابعاد و اندازه فکر کردیم و با هم به این ترکیب فعلی رسیدیم.
ما سعی کردیم از تمام عناصر اصلی در ترکیب و دکور این برنامه، مثل سنگ، آجر، چوب، شیشه، خاک، گیاه و استخوان استفاده کنیم. ببینید محصول هنری خلق‌الساعه به وجود نمی‌آید. ما برای طراحی دکور مدت‌ها دنبال کاراکتر می‌گشتیم تا به جایی شبیه موزه علمی رسیدیم که این موزه پویاست و تاریخچه‌ای را دنبال می‌کند. دکور چرخ هم آنتیک است هم کانسپت دارد.در کل می‌شود گفت گرافیکی شبیه آزمایشگاه دارد.
چرا کلمه چرخ را برای برنامه انتخاب کردید؟
لوگوی چرخ هم برای خودش داستانی دارد. می‌شود گفت از مهم‌ترین و موثرترین کشفیات بشر بوده است. چرخ عنصر حرکت است و از این نظر نقطه کلیدی در تحول زندگی بشر محسوب می‌شود.
واکنش شما نسبت به برنامه‌های همجوار شما، قبل و بعد از پخش چرخ چیست؟ چه حسی از این همجواری دارید؟
من خوشحالم که چرخ زمانی روی آنتن می‌رود که شبکه 4 همزمان چندین برنامه خوب دیگر را روی آنتن می‌برد. چرخ به عنوان یک برنامه پاپ- ساینس تلقی می‌شود و وظیفه‌اش آگاهی دادن به مردم است. خوشبختانه برنامه‌ای که بعد از برنامه علمی ما پخش می‌شود برنامه‌ای است که آرامش بخش است و باعث نشاط مخاطب می‌شود.
برنامه صدبرگ محصول هنر ضابطیان و صوفی، یک مجله فرهنگی- هنری شیک و تر و تمیز و شسته و رفته‌ای است که فضای متنوعی دارد. حقیقتا مدت‌ها بود جای چنین برنامه‌ای در کنار نقدهای بسیار خوب دیگر شبکه مثل نقد سینما، تئاتر، تجسمی و کتاب خالی بود.
همزمانی پخش چندین برنامه علمی-فرهنگی به یکباره از شبکه4 اتفاق بزرگی است، این اتفاق خوب را چگونه می‌بینید و دلیلش چیست؟
از وقتی که مدیریت جدید سازمان روی کار آمدند تصمیم داشتند برنامه‌های شبکه 4 را به عنوان شبکه دانایی، به روز‌رسانی کنند. گرافیک و ظاهر و به روز بودن برای شخص سرافراز مهم است. طبیعی است مدت‌ها وقت صرف این تصمیمات شده است. اما درباره برنامه خودمان به نظرم ما زمان کافی برای پیش تولید نداشتیم و یکی از مشکلات خود ما در پیش تولید برنامه چرخ همین بود.
خوشبختانه ما تیم خوبی داریم. حدود 38 نفر از ایده‌پردازان تا اجرا و تصویر تیم ما را تشکیل می‌دهند. برای پخش زنده هم گروهی تقریبا 20 نفره داریم که جمعا باعث این اتفاق خوب شدند که شما روی آنتن شاهدش هستید. تابه حال 24 قسمت از برنامه چرخ روی آنتن رفته که قرار است به 100 قسمت برسد. ببینید اعتقاد ما این است که قبل از تولید باید به یک الگو یا اشل خاصی رسید. ما در برنامه‌مان شیب نداریم. نظر من و سیاوش این است که باید از ابتدا روی ارتفاع مشخصی پرواز کنیم و تا آخر هم در همان ارتفاع بمانیم.
در برنامه‌های علمی از واژگان لاتین و علمی خیلی استفاده می‌شود، نظر شما چیست؟ آیا اعتقادی به استفاده از مفاهیم سخت و کلمات سنگین دارید؟
معمولا اغلب واژه‌های علمی لاتین‌اند و معادل فارسی ندارند. واژه‌ای مثل ژورنالیست علمی. بعضی‌ها آن را به خبرنگاری تبدیل کرده‌اند ولی واقعیت این نیست. خبرنگار تنها در حوزه مکتوب فعالیت می‌کند. در حالی که ژورنالیست علمی در نقش یک پژوهشگر در تمام منابع عمل می‌کند و تمام حوزه‌های مکتوب و تصویر و تجربی و میدانی را در بر می‌گیرد. تمام تلاش ما این است که در کنار استفاده از واژگان علمی، به زبان ساده درباره علوم صحبت کنیم البته ساده‌گویی با سطحی‌گویی تفاوت دارد.
منظورم این است که همه حق استفاده از برنامه را دارند. برای مثال وقتی داریم از فیزیک کوانتوم صحبت می‌کنیم یک جراح مغز هم بتواند آن را بفهمد و از مطالب استفاده کند. جای استفاده از مطالب علمی در سطح بالا تلویزیون نیست جایش کنفرانس‌ها و همایش‌هاست. به کار بردن اصطلاحات علمی و کلمات سخت کار آسانی است. مجرب کسی است که بتواند دانش سخت را به زبان ساده و شیوا بیان کند.
ما کسانی مثل بهرام مشیر را داریم که در هابل کار می‌کند. ایشان دانشمند بزرگی است که برای نشان دادن سوادش نیاز به استفاده از کلمات سخت ندارد و عمیق‌ترین مفهومات سخت علمی را به زبان ساده بیان می‌کند. ممکن است دیگران نسبت به او کم لطفی کنند ولی ابدا چنین نیست. ببینید من و سیاوش یک مثالی داریم که می‌گوییم اگر در طول یک مسیر هوایی یک جراح مغز کنار دست شما بنشیند و طوری صحبت کند که در همین زمان کوتاه با حرف‌هایش شما را علاقه‌مند به علم کند و به فکر فرو ببرد، انسان عالمی است.
به خاطر همین مسائل رسیدن به کارشناس مورد نظر مناسب برنامه خیلی سخت است. چیزی که هست متاسفانه در کشور ما خیلی به شیوه ارائه مطلب اهمیت نمی‌دهند. در دانشگاه‌های ما فن بیان وجود ندارد.
با سیاوش صفاریان‌پور
نشریات علمی را مو به مو می‌خوانیم
همتای دو قلوی فواد است که 39 سال است کنارش زندگی می‌کند و همراه هم برنامه‌سازی می‌کنند. سیاوش از 12 سالگی به نجوم علاقه‌مند بوده و علاوه بر ساخت برنامه‌های نجومی به همراه فواد، برنامه‌های تلویزیونی دیگری مثل تیک تاک و دایره ساخته است. در برنامه‌های مردم ایران سلام، و رادیو هفت به عنوان مجری حضور داشت. تابستان 90 برنامه کندو را برای شبکه 4 ساخت که به واکاوی و بیان جذابیت‌های جهان دانش می‌پرداخت و علم را به زبان ساده در زندگی روزمره جست‌وجو می‌کرد.
جالب است کندو به عنوان پر بیننده‌ترین برنامه تابستان 90 شناخته شد. سیاوش به عنوان یکی از اعضای موسس و عضو شورای مرکزی پروژه بین‌المللی صلح ستارگان شناخته شده است. صلح ستارگان یک پروژه بین‌المللی است که سعی در ترویج علم و صلح دارد. او همچنین ساخت و تهیه راه شیری و آسمان شب را در کارنامه‌اش دارد. سیاوش صفاریان‌پور به عنوان یک بازوی علمی در کنار بازوی سینمایی فواد، در تمام برنامه‌ها و خصوصا چرخ، جفت موفق تلویزیونی هستند که می‌شود گفت کم نظیرند.
ویژگی اصلی برنامه چرخ چیست؟
نخ تسبیح جذابیت برنامه چرخ جذابیت در علم است. محصول اصلی ما شوق‌انگیز کردن مفاهیم علمی است. همه ما در دوران تحصیل با مفاهیم سنگین علمی روبرو بودیم که اصلا برایمان جذاب نبود. حالا سعی می‌کنیم برای مطلوب شدن و شگفت‌انگیز کردن علم دروازه‌ای از تازگی و شگفتی را روی شما باز کنیم. در واقع شگفت انگیزی قلاب ما برای شکار شماست.
تهیه محتوای چرخ بر عهده شماست. محتوای کلی این برنامه بر چه نظم و اساسی شکل گرفته است؟
برنامه چرخ به دلیل کیفیت و ماهیتش یک برنامه عمیق علمی نیست و تنها یک پاپ ساینس یا برنامه علمی عمومی است که محوریتش همگانی کردن علم و مناسب هفت عصر طراحی شده است. چرخ در جواب به سه نیاز عمده شکل گرفته است. 1. در جهان دانش چه می‌گذرد؟ 2. طرح مباحث علمی به‌صورت سریالی 3. تاثیر علم در زندگی.
اگر کسی بخواهد بعضی از روزها پای برنامه شما بنشیند، می‌تواند بخش دلخواهش را انتخاب کند؟
خوشبختانه چرخ بسیار منظم است. بخش اول برنامه سعی دارد به اتفاقات علمی روز مثل جوایز نوبل، زلزله در کشورها و سالروز تولد دانشمندان بزرگ معاصر بپردازد. بخش دوم مربوط می‌شود به مجموعه گفت‌وگوهای سریالی که با حضور کارشناسان صورت می‌گیرد. موضوعات روزهای هفته متفاوت و منظم است.
شنبه‌ها: درباره اسرار بدن صحبت می‌کنیم. یکشنبه‌ها : درباره علوم در دوران باستان بحث می‌کنیم. دوشنبه‌ها: درباره آینده‌نگری علمی در جهان دانش صحبت می‌کنیم. سه‌شنبه‌ها: به پایان نامه‌های جذاب علمی که باعث تحول در زندگی مردم شده رجوع می‌کنیم و هر بار یک نمونه از آنها را با حضور خود نویسنده و صاحب اثر برای تحلیل به استودیو می‌آوریم. چهارشنبه‌ها : به رسانه‌های مکتوب علمی رجوع می‌کنیم و هر بار یکی از نشریاتی که مطلب خاصی را عنوان کرده انتخاب و درباره‌اش صحبت می‌کنیم. بخش سوم برنامه به ارتباط علوم با زندگی روزمره ما می‌پردازد. برای مثال چگونگی اختراع آمبولانس و کمکی که به علم پزشکی کرد یا اتفاقات روزمره مثل همین حادثه اخیر منا. ما آمدیم و این حادثه را از دیدگاه علمی مورد بررسی قرار دادیم. از دل همین مباحث می‌شود به مشکلات تجمعات بزرگ و مدیریت کلانشهرها و مدیریت مراکز پر تردد مثل زیارتگاه‌ها و مترو نگاه کرد.
انتخاب موضوعات بخش‌ها و کارشناسان بر چه اساسی است؟
یکی از مراحل سخت کار ما انتخاب پایان نامه‌هاست. همه ما روزی دانشجو بودیم و می‌دانیم که اغلب پایان نامه‌ها یا کپی‌برداری است یا موضوعی تکراری دارد بنابراین کار ما سخت‌تر می‌شود. ما برای این کار گروهی داریم که از طریق دانشگاه‌ها و خروجی علمی‌شان تحت نظارت یک شورای داوری پایان‌نامه‌های متناسب و قابل ارائه در تلویزیون را انتخاب می‌کنند.
اینکه یک پایان نامه چقدر اثربخشی داشته باشد مهم است. روزهای چهارشنبه‌ها روز پایانی هفته و بخش جذاب برنامه ما و روز نتیجه‌گیری است. روز پیشخوان مقالات روی کیوسک است که ما با روزنامه‌نگارها صحبت می‌کنیم ما به مردم پیشنهاد می‌کنیم که در پایان هفته که عمدتا فرصت بیشتری برای استراحت و مطالعه هست، کدام مقاله در کدام نشریه را مطالعه کنند. مثلا هفته پیش مجله دانستنی‌ها را مورد بررسی قرار دادیم و درباره‌اش صحبت کردیم. گاهی حتی یک مقاله را در چند نشریه متفاوت مقایسه می‌کنیم.
دکور چه تاثیری روی محتوای برنامه دارد؟
اصلی‌ترین عناصر دکور ما عناصر اصلی است. وجود این عناصر تاثیر زیادی به لحاظ بصری، محتوایی و شیوه ارائه مطلب دارد. دکور ما شمایل یک آزمایشگاه را دارد . میز کشیده آن شبیه کلاس درس علمی و میز تشریح است و پویایی، تحرک و کار را نشان می‌دهد. به جای صندلی و کاناپه از نیمکت استفاده کردیم که بسیار هم ناراحت است. چون اصلا قرار نیست آرام یکجا بنشینیم و لم بدهیم و از علم حرف بزنیم. کاناپه اصولا برای فضای آرام و لمیده آدم‌ها استفاده می‌شود و نیمکت برای درس و بحث.
تابه حال به تولید محتوای علمی برای بچه‌ها هم فکر کرده‌اید؟
رویکرد شبکه 4 برای جامعه در حال تحصیل در سطح بالاست. نمی‌شود سراغ بچه‌ها رفت. ضمن اینکه یکی از سخت‌ترین کارهای دنیا کار کردن برای بچه‌هاست. در عین حال قبول دارم که تابه حال تجربه علمی موفقی برای بچه‌ها نداشتیم.
